Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΕ 12 ΜΑΘΗΜΑΤΑ

του Πασκάλ Φοντέν

Ποιος είναι ο σκοπός της ΕΕ; Γιατί και πώς δηµιουργήθηκε; Πώς λειτουργεί; Τι έχει ήδη πετύχει για τους πολίτες της και ποιες νέες προκλήσεις αντιµετωπίζει σήµερα;

Σ’ έναν παγκοσµιοποιηµένο κόσµο, µπορεί η ΕΕ να ανταγωνιστεί µε επιτυχία άλλες σηµαντικές οικονοµίες και να διατηρήσει ταυτόχρονα τα κοινωνικά της πρότυπα; Πώς µπορούµε να διαχειριστούµε τη µετανάστευση; Ποιος θα είναι ο ρόλος της Ευρώπης στη διεθνή σκηνή τα επόµενα χρόνια; Πού θα διαµορφωθούν τα σύνορα της ΕΕ; Και ποιο θα είναι το µέλλον του ευρώ;

Αυτά είναι µερικά µόνο από τα ερωτήµατα που πραγµατεύεται ο Πασκάλ Φοντέν, ειδικός σε θέµατα της ΕΕ, στην παρούσα έκδοση (2017) του δηµοφιλούς βιβλίου του Η Ευρώπη σε 12 µαθήµατα. Ο Πασκάλ Φοντέν υπήρξε βοηθός του Ζαν Μονέ και καθηγητής στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστηµών του Παρισιού.

Οι απόψεις που διατυπώνονται στην παρούσα έκδοση εκφράζουν μόνο τον συγγραφέα και δεν αντανακλούν αναγκαστικά την επίσημη θέση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Περιεχόµενα

1. Γιατί η Ευρωπαϊκή Ένωση;
2. ∆ώδεκα ιστορικά βήµατα
3. ∆ιεύρυνση της ΕΕ και καλές σχέσεις µε τους γείτονες
4. Πώς λειτουργεί η ΕΕ;
5. Τι κάνει η ΕΕ;
6. Η ενιαία αγορά
7. Το ευρώ
8. Επενδύσεις και ανάπτυξη στην ψηφιακή οικονοµία
9. Τι σηµαίνει να είσαι ευρωπαίος πολίτης;
10. Μια Ευρώπη ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης
11. Η ΕΕ στη διεθνή σκηνή
12. Ποιο είναι το µέλλον της Ευρώπης;
13. Ηµεροµηνίες-ορόσηµα στην ιστορία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης

ΣΤΌΧΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ (ΕΕ) ΕΊΝΑΙ:

• να διατηρήσει και να αξιοποιήσει την ειρήνη που έχει εδραιωθεί ανάµεσα στα κράτη µέλη της και τους γείτονές της·
• να προωθήσει την πρακτική συνεργασία των ευρωπαϊκών χωρών·
• να εγγυηθεί την ασφαλή διαβίωση των πολιτών της·
• να προωθήσει την οικονοµική και κοινωνική αλληλεγγύη·
• να διατηρήσει την ευρωπαϊκή ταυτότητα και πολυµορφία σ’ έναν παγκοσµιοποιηµένο κόσµο·
• να διαδώσει τις κοινές αξίες των Ευρωπαίων.

I. Η ΕΙΡΉΝΗ

Η ιδέα της ενωµένης Ευρώπης, προτού αποτελέσει συγκεκριµένο πολιτικό στόχο, ήταν απλώς ένα όνειρο που είχαν κάποιοι φιλόσοφοι και οραµατιστές. Ο Βίκτωρ Ουγκώ, για παράδειγµα, διαπνεόµενος από ανθρωπιστικά ιδεώδη, εµπνεύστηκε τις «Ηνωµένες Πολιτείες της Ευρώπης» ως έναν χώρο ειρήνης. Το όνειρο αυτό γκρεµίστηκε από τους φρικτούς πολέµους που ρήµαξαν την ήπειρο το πρώτο µισό του 20ού αιώνα.

Ωστόσο, µια νέα ελπίδα γεννήθηκε από τα συντρίµµια του Β´ Παγκοσµίου Πολέµου. Οι άνθρωποι που είχαν προβάλει αντίσταση στον ολοκληρωτισµό κατά τη διάρκεια του πολέµου ήταν αποφασισµένοι να βάλουν ένα τέλος στο διεθνές µίσος και την αντιπαλότητα στην Ευρώπη και να δηµιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες για µια σταθερή ειρήνη. Από το 1945 ως το 1950, µια µικρή οµάδα θαρραλέων πολιτικών —ανάµεσά τους ο Ροµπέρ Σουµάν, ο Κόνραντ Αντενάουερ, ο Αλτσίντε ντε Γκάσπερι και ο Ουίνστον Τσώρτσιλ— επιδίωξαν να πείσουν τους λαούς τους να εγκαινιάσουν µια νέα εποχή. Θα δηµιουργούνταν νέες δοµές στη δυτική Ευρώπη, οι οποίες θα βασίζονταν σε κοινά συµφέροντα και θα θεµελιώνονταν µε Συνθήκες που θα διασφάλιζαν το κράτος δικαίου και την ισότητα µεταξύ όλων των χωρών.

Ο Ροµπέρ Σουµάν, ο τότε γάλλος υπουργός Εξωτερικών, ενστερνίστηκε µια ιδέα που είχε αρχικά εµπνευστεί ο Ζαν Μονέ και στις 9 Μαΐου 1950 πρότεινε την ίδρυση µιας Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα. Χώρες που κάποτε βρέθηκαν σε αντίπαλα πολεµικά στρατόπεδα θα έθεταν πλέον την παραγωγή τους άνθρακα και χάλυβα υπό τον έλεγχο µιας ενιαίας ανώτατης αρχής. Στην πράξη, αλλά και µε έντονα συµβολικό τρόπο, οι πρώτες ύλες του πολέµου µετατρέπονταν πλέον σε εργαλεία συµφιλίωσης και ειρήνης.

Σήµερα, επικρατεί ειρήνη στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου οι λαοί ζουν σε περιβάλλον δηµοκρατίας που χαρακτηρίζεται από τον σεβασµό στο κράτος δικαίου και τα θεµελιώδη δικαιώµατα. Επιπλέον, οι χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας, οι οποίες µόλις τη δεκαετία του 1990 βρίσκονταν σε πόλεµο µεταξύ τους, είτε έχουν ήδη προσχωρήσει στην ΕΕ είτε ετοιµάζονται να το κάνουν.

Ωστόσο, η ειρήνη δεν πρέπει ποτέ να θεωρείται δεδοµένη. Κατά την πρόσφατη οικονοµική και κοινωνική κρίση, η Ευρώπη γνώρισε την άνοδο λαϊκιστικών, εξτρεµιστικών και εθνικιστικών τάσεων, οι οποίες απειλούν τη δηµοκρατία και τη συνέχεια της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Πολλά κινήµατα εµφανίζονται επιφυλακτικά απέναντι στα υφιστάµενα θεσµικά όργανα, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αποµένει να δούµε αν µια νέα οικονοµική ανάπτυξη η οποία θα βασίζεται σε κοινές λύσεις θα µπορέσει να αµβλύνει αυτές τις εντάσεις.

II. ΣΥΝΑΡΜΟΓΉ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ενθάρρυνε την επανένωση της Γερµανίας µετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989. Μετά την κατάρρευση της σοβιετικής αυτοκρατορίας το 1991, οι χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, που είχαν ζήσει επί δεκαετίες πίσω από το «σιδηρούν παραπέτασµα», ήταν και πάλι ελεύθερες να χαράξουν τη δική τους πορεία. Πολλές από αυτές αποφάσισαν ότι το µέλλον τους βρισκόταν στους κόλπους της δηµοκρατικής ευρωπαϊκής οικογένειας. Οκτώ από αυτές προσχώρησαν στην ΕΕ το 2004, ακολούθησαν άλλες δύο το 2007 και µία τρίτη, η Κροατία, το 2013. ∆ύο χώρες της Μεσογείου —η Κύπρος και η Μάλτα— είναι επίσης µέλη της ΕΕ από το 2004.

Η διαδικασία διεύρυνσης της ΕΕ συνεχίζεται µέχρι σήµερα. Επτά χώρες βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια προετοιµασίας ενόψει της πιθανής τους ένταξης. Ωστόσο, η δύσκολη οικονοµική κατάσταση στην Ευρώπη καθιστά σχεδόν απίθανη την προσχώρηση άλλων κρατών στην ΕΕ στο ορατό µέλλον.

Παράλληλα, το Ηνωµένο Βασίλειο διενήργησε δηµοψήφισµα τον Ιούνιο του 2016, στο πλαίσιο του οποίου η πλειοψηφία εξέφρασε την επιθυµία να αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Στις 29 Μαρτίου 2017 το Ηνωµένο Βασίλειο κοινοποίησε στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο την πρόθεσή του να αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση, σύµφωνα µε το άρθρο 50 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι διαπραγµατεύσεις δυνάµει του άρθρου 50 µεταξύ της ΕΕ και του Ηνωµένου Βασιλείου ξεκίνησαν στις 19 Ιουνίου 2017.

III. ΑΣΦΆΛΕΙΑ

Τον 21ο αιώνα η Ευρώπη εξακολουθεί να αντιµετωπίζει σηµαντικά προβλήµατα ασφάλειας.

Στα νότια, εντείνεται ο θρησκευτικός φανατισµός, ο οποίος συχνά οδηγεί στην τροµοκρατία. Οι τροµοκρατικές επιθέσεις που έχει εξαπολύσει στην Ευρώπη το αποκαλούµενο «Ισλαµικό Κράτος» ή «Daesh» ανάγκασαν τις χώρες της ΕΕ να εντείνουν τις ανταλλαγές στοιχείων και ευαίσθητων πληροφοριών.

Στα ανατολικά, η Ρωσία, υπό την ηγεσία του Βλαντίµιρ Πούτιν, ακολουθεί µια στρατηγική µε σκοπό να αυξήσει τη δύναµή της. Η ρωσική προσάρτηση της Κριµαίας το 2014 και οι πόλεµοι στα ανατολικά της Ουκρανίας είναι δράµατα που εκτυλίσσονται στο κατώφλι της ΕΕ. Ειδικότερα, τα κράτη της ΕΕ που έχουν βιώσει την καταστολή στη Σοβιετική Ένωση περιµένουν από την ΕΕ να σταθεί αλληλέγγυα προς την Ουκρανία.

Οι πολίτες απαιτούν από την ΕΕ να πάρει αποτελεσµατικά µέτρα για να εγγυηθεί την ασφάλεια των κρατών µελών της. Πρέπει να συνεργαστεί εποικοδοµητικά µε τις γειτονικές περιοχές της: τα Βαλκάνια, τη Βόρεια Αφρική, τον Καύκασο και τη Μέση Ανατολή. Πρέπει επίσης να προασπίσει τα στρατιωτικά και στρατηγικά συµφέροντά της σε συνεργασία µε τους συµµάχους της, ιδίως στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, και αναπτύσσοντας µια πραγµατική κοινή ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας και άµυνας.

Η εσωτερική και η εξωτερική ασφάλεια είναι οι δύο όψεις του ίδιου νοµίσµατος. Η καταπολέµηση της τροµοκρατίας και του οργανωµένου εγκλήµατος επιβάλλει τη στενή συνεργασία των αστυνοµικών υπηρεσιών όλων των χωρών της ΕΕ. Η αναζήτηση κοινών ευρωπαϊκών λύσεων στους τοµείς του ασύλου και της µετανάστευσης αποτελεί σηµαντική προτεραιότητα στην ατζέντα της ΕΕ από το 2015, καθώς η Ευρώπη αντιµετωπίζει πρωτόγνωρες ροές προσφύγων οι οποίοι προσπαθούν να γλιτώσουν από πολέµους, δικτατορίες και λιµούς.

Η εξασφάλιση ότι η ΕΕ θα αποτελεί έναν «χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης», όπου όλοι θα έχουν ισότιµη πρόσβαση στη δικαιοσύνη και θα προστατεύονται από τον νόµο εξίσου, συνιστά µια νέα πρόκληση, που απαιτεί τη στενή συνεργασία των κυβερνήσεων. Όργανα όπως η Ευρωπόλ (Οργανισµός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία στον Τοµέα της Επιβολής του Νόµου) και η Eurojust (η οποία προωθεί τη συνεργασία των εισαγγελικών, των δικαστικών και των αστυνοµικών αρχών στις διάφορες χώρες της ΕΕ) µπορούν επίσης να διαδραµατίσουν ενεργό ρόλο.

IV. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΑΛΛΗΛΕΓΓΎΗ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση δηµιουργήθηκε για να επιτευχθούν πολιτικοί στόχοι, και ξεκίνησε την προσπάθειά της να τους πετύχει µέσα από την οικονοµική συνεργασία.

Οι ευρωπαϊκές χώρες αντιπροσωπεύουν ολοένα και µικρότερο ποσοστό του πληθυσµού του πλανήτη. Πρέπει, λοιπόν, να εξακολουθήσουν να ενώνουν τις δυνάµεις τους, αν επιθυµούν να διασφαλίσουν την οικονοµική ανάπτυξη και να είναι σε θέση να ανταγωνιστούν άλλες µεγάλες οικονοµίες στη διεθνή σκηνή. Καµία χώρα της ΕΕ δεν είναι τόσο ισχυρή ώστε να επηρεάσει από µόνη της τις πολιτικές αποφάσεις για τη διεθνή οικονοµία. Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, για να πετύχουν οικονοµίες κλίµακας και να προσελκύσουν νέους πελάτες, χρειάζονται µια ευρύτερη βάση και όχι µόνο την εθνική εγχώρια αγορά τους. Αυτήν ακριβώς τη βάση τούς την παρέχει η ευρωπαϊκή ενιαία αγορά. Για να εξασφαλίσει ότι όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι επωφελούνται από αυτή την πανευρωπαϊκή αγορά των 510 εκατοµµυρίων καταναλωτών, η ΕΕ αγωνίζεται για να καταργήσει τα εµπόδια στις εµπορικές συναλλαγές και καταβάλλει προσπάθειες για να απαλλάξει τις επιχειρήσεις από περιττή γραφειοκρατία.

Όµως, ο ελεύθερος ανταγωνισµός σε ευρωπαϊκή κλίµακα πρέπει να εξισορροπείται µε την αλληλεγγύη σε ευρωπαϊκή κλίµακα. Αυτό συνεπάγεται σαφή και χειροπιαστά οφέλη για τους ευρωπαίους πολίτες: όταν, για παράδειγµα, πλήττονται από πληµµύρες και άλλες φυσικές καταστροφές, λαµβάνουν ενίσχυση από τον προϋπολογισµό της ΕΕ. Τα «∆ιαρθρωτικά Ταµεία», που τα διαχειρίζεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ενθαρρύνουν και συµπληρώνουν τις προσπάθειες των εθνικών και περιφερειακών αρχών για τη µείωση των ανισοτήτων στις διάφορες περιοχές της Ευρώπης. Χρηµατικοί πόροι από τον προϋπολογισµό της ΕΕ και δάνεια από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων χρησιµοποιούνται για τη βελτίωση των ευρωπαϊκών υποδοµών µεταφορών (π.χ. για την επέκταση του δικτύου αυτοκινητοδρόµων και σιδηροδρόµων ταχείας κυκλοφορίας), παρέχοντας έτσι ευκολότερη πρόσβαση σε αποµακρυσµένες περιοχές και δίνοντας ώθηση στο διευρωπαϊκό εµπόριο.

Η παγκόσµια χρηµατοπιστωτική κρίση το 2008 προκάλεσε τη σοβαρότερη οικονοµική κάµψη στην ιστορία της ΕΕ. Οι κυβερνήσεις και τα θεσµικά όργανα της ΕΕ έπρεπε να δράσουν άµεσα για τη διάσωση των τραπεζών, και η ΕΕ χορήγησε χρηµατοδοτική ενίσχυση στις χώρες που επλήγησαν σοβαρότερα από την κρίση. Τα προγράµµατα στήριξης που εφαρµόστηκαν στην Ιρλανδία, την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Κύπρο λειτούργησαν αποτελεσµατικά και, έπειτα από συχνά επώδυνες εθνικές µεταρρυθµίσεις, οι χώρες αυτές ήταν σε θέση να ολοκληρώσουν τα προγράµµατά τους —οι περισσότερες εντός του 2014. Η Ελλάδα συνάντησε µεγαλύτερες δυσκολίες κατά την εφαρµογή των απαιτούµενων διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων του δηµόσιου τοµέα της, και οι περίπλοκες διαπραγµατεύσεις για το ελληνικό δηµόσιο χρέος κατέληξαν, το καλοκαίρι του 2015, στην υπογραφή νέων συµφωνιών για µεταρρυθµίσεις στη χώρα αυτή.

Παρά την ιδιαίτερη κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα, το κοινό νόµισµα συνέβαλε στην προστασία της ζώνης του ευρώ από την κερδοσκοπία και την υποτίµηση κατά τη διάρκεια της κρίσης. Η ΕΕ και τα κράτη µέλη της κατέβαλαν συντονισµένη προσπάθεια για να µειώσουν το δηµόσιο χρέος τους. Η µεγάλη πρόκληση για τις ευρωπαϊκές χώρες τα επόµενα χρόνια θα είναι να εξέλθουν από την ύφεση µ’ έναν τρόπο που θα δηµιουργεί νέες και βιώσιµες θέσεις εργασίας, ιδίως στους τοµείς των ψηφιακών και των πράσινων τεχνολογιών.

V. Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΉ ΤΑΥΤΌΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΟΛΥΜΟΡΦΊΑ Σ’ ΈΝΑΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΜΈΝΟ ΚΌΣΜΟ

Οι ευρωπαϊκές µεταβιοµηχανικές κοινωνίες γίνονται όλο και πιο σύνθετες. Το βιοτικό επίπεδο των πολιτών βελτιώνεται σταθερά, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει µεγάλο χάσµα ανάµεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς. Το χάσµα αυτό µπορεί να γίνει ακόµα µεγαλύτερο εξαιτίας παραγόντων όπως η οικονοµική ύφεση, η µετεγκατάσταση βιοµηχανιών, η γήρανση του πληθυσµού και τα προβλήµατα που αφορούν τα δηµόσια οικονοµικά. Είναι σηµαντικό οι χώρες της ΕΕ να συνεργαστούν για να αντιµετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις.

Όµως, συνεργασία δεν σηµαίνει εξάλειψη της ιδιαίτερης πολιτιστικής και γλωσσικής ταυτότητας της κάθε χώρας. Αντιθέτως, πολλές δράσεις της ΕΕ τονώνουν την οικονοµική ανάπτυξη µε βάση τα µοναδικά χαρακτηριστικά των περιφερειών και την πλούσια πολυµορφία που παρουσιάζουν οι παραδόσεις και οι πολιτισµοί της Ευρώπης —από την τοπική γαστρονοµία µέχρι τον τουρισµό και τις τέχνες. Οι ψηφιακές τεχνολογίες θα προσδώσουν στον παράγοντα της πολιτιστικής πολυµορφίας ακόµα µεγαλύτερη βαρύτητα, καθώς είναι ευκολότερη η διάδοση τοπικών πολιτιστικών προϊόντων.

Η εξηνταπεντάχρονη πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης έχει αποδείξει ότι η ΕΕ ως σύνολο είναι µεγαλύτερη από το άθροισµα των µερών της. Έχει πολύ µεγαλύτερη οικονοµική, κοινωνική, τεχνολογική, εµπορική και πολιτική δύναµη από αυτήν που θα είχε αν τα κράτη µέλη της ενεργούσαν µεµονωµένα. Η κοινή δράση και η έκφραση µε µία φωνή παράγουν προστιθέµενη αξία.

Άλλες δυνάµεις στον κόσµο, όπως η Κίνα και οι Ηνωµένες Πολιτείες, επιδιώκουν να επηρεάσουν τους παγκόσµιους οικονοµικούς κανόνες. Κατά συνέπεια, σήµερα είναι ακόµα πιο σηµαντικό από ποτέ να συνενωθούν τα κράτη µέλη της ΕΕ και να δηµιουργήσουν µια «κρίσιµη µάζα», ώστε να διατηρήσουν την επιρροή τους στην παγκόσµια σκηνή. Αυτό επιτυγχάνεται στην πράξη, µεταξύ άλλων, µε τον ρόλο που διαδραµατίζει η ΕΕ στις διεθνείς διαπραγµατεύσεις σχετικά µε τους εµπορικούς κανόνες. Οι χώρες της ΕΕ έχουν θεσπίσει από κοινού πολλές αρχές και τεχνικούς κανόνες που αφορούν την καθηµερινή ζωή τους και που λειτουργούν σαν πρότυπο για πολλά άλλα µέρη του κόσµου: ενδεικτικά, τα πρότυπα υγείας και ασφάλειας, την προώθηση των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας, την «αρχή της προφύλαξης» στον τοµέα της ασφάλειας των τροφίµων, τα ηθικά ζητήµατα που ανακύπτουν σε σχέση µε τη νέα τεχνολογία, και πολλά άλλα. Η ΕΕ πρωτοστατεί επίσης στις παγκόσµιες προσπάθειες για την καταπολέµηση της υπερθέρµανσης του πλανήτη.

Οι ευρωπαϊκές αξίες γίνονται αισθητές και σ’ ολόκληρο τον κόσµο µε τη µορφή της αναπτυξιακής συνεργασίας και της ανθρωπιστικής βοήθειας υπό τη διαχείριση της ΕΕ.

Έτσι, το παλαιό ρητό «η ισχύς εν τη ενώσει» έχει σήµερα µεγαλύτερη σηµασία από ποτέ για τους Ευρωπαίους.

VI. ΑΞΊΕΣ

Η ΕΕ προωθεί ανθρωπιστικές και προοδευτικές αξίες και διασφαλίζει ότι η ανθρωπότητα θα βγει µάλλον ωφεληµένη παρά ζηµιωµένη από τις µεγάλες αλλαγές που συντελούνται στον πλανήτη. Οι ανάγκες των λαών δεν είναι δυνατό να ικανοποιηθούν µόνο από τις δυνάµεις της αγοράς ούτε από τη µονοµερή δράση της κάθε χώρας.

Η ΕΕ, λοιπόν, προβάλλει µια ανθρωπιστική θεώρηση και ένα κοινωνικό πρότυπο που υποστηρίζονται από την τεράστια πλειοψηφία των πολιτών της. Οι Ευρωπαίοι διαφυλάσσουν την πλούσια κληρονοµιά των αξιών τους, όπως της προσήλωσης στα ανθρώπινα δικαιώµατα, της κοινωνικής αλληλεγγύης, της ελευθερίας της επιχειρηµατικής δραστηριότητας, της δίκαιης κατανοµής του πλούτου, του δικαιώµατος για ένα προστατευόµενο περιβάλλον, του σεβασµού της πολιτιστικής, της γλωσσικής και της θρησκευτικής πολυµορφίας, καθώς και του αρµονικού συνδυασµού της παράδοσης και της προόδου.

Ο νοµικά δεσµευτικός Χάρτης των Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης διακηρύχθηκε στη Νίκαια τον ∆εκέµβριο του 2000. Περιλαµβάνει όλα τα δικαιώµατα που αναγνωρίζονται σήµερα από τα κράτη µέλη της ΕΕ και τους πολίτες τους. Τα κοινά δικαιώµατα και οι κοινές αξίας δηµιουργούν αίσθηµα ισχυρών δεσµών ανάµεσα στους Ευρωπαίους. Ένα απλό παράδειγµα είναι ότι όλες οι χώρες της ΕΕ έχουν καταργήσει τη θανατική ποινή.

• 1951: ∆ηµιουργείται η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) από τα έξι ιδρυτικά µέλη της.
• 1957: Οι ίδιες έξι χώρες υπογράφουν τις Συνθήκες της Ρώµης, µε τις οποίες ιδρύονται η Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα (ΕΟΚ) και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατοµικής Ενέργειας (Ευρατόµ).
• 1973: Οι Κοινότητες διευρύνονται σε εννέα κράτη µέλη και θεσπίζουν περισσότερες κοινές πολιτικές.
• 1979: ∆ιενεργούνται οι πρώτες εκλογές για την άµεση ανάδειξη των µελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
• 1981: Γίνεται η πρώτη µεσογειακή διεύρυνση.
• 1992: Η ευρωπαϊκή ενιαία αγορά γίνεται πραγµατικότητα.
• 1993: Με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ ιδρύεται η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ).
• 2002: Κυκλοφορεί το ευρώ.
• 2004: Η ΕΕ έχει 25 κράτη µέλη, και θα έχει 28 µέχρι το 2013.
• 2009: Τίθεται σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία αλλάζει τον τρόπο λειτουργίας της ΕΕ.
• 2014: ∆ιεξάγονται οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στις οποίες πολλοί υποψήφιοι διεκδικούν τη θέση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
• 2015: Παρατηρούνται η σταδιακή επιστροφή σε µια µέτρια οικονοµική ανάπτυξη, έπειτα από επτά χρόνια παγκόσµιας κρίσης, και η εξυγίανση της ζώνης του ευρώ.

1. Στις 9 Μαΐου 1950 η ∆ιακήρυξη Σουµάν πρότεινε την ίδρυση µιας Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα, η οποία πραγµατώθηκε µε τη Συνθήκη του Παρισιού στις 18 Απριλίου 1951. Με τη Συνθήκη αυτή δηµιουργήθηκε µια κοινή αγορά άνθρακα και χάλυβα µεταξύ των έξι ιδρυτικών χωρών (το Βέλγιο, τη Γαλλία, την Ιταλία, τις Κάτω Χώρες, το Λουξεµβούργο και την Οµοσπονδιακή ∆ηµοκρατία της Γερµανίας). Μετά το τέλος του Β´ Παγκοσµίου Πολέµου, ο στόχος ήταν να εξασφαλιστεί η ειρήνη ανάµεσα στους νικητές και τους ηττηµένους της Ευρώπης και να υπάρξει µεταξύ τους συνεργασία επί ίσοις όροις σ’ ένα κοινό θεσµικό πλαίσιο.
2. Στη συνέχεια, στις 25 Μαρτίου 1957, τα έξι κράτη µέλη αποφάσισαν, µε τις Συνθήκες της Ρώµης, να ιδρύσουν µια Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατοµικής Ενέργειας και µια Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα (ΕΟΚ). Η ΕΟΚ θα απαιτούσε τη δηµιουργία µιας ευρύτερης κοινής αγοράς, η οποία θα κάλυπτε ένα µεγάλο φάσµα αγαθών και υπηρεσιών. Οι δασµοί µεταξύ των έξι χωρών καταργήθηκαν την 1η Ιουλίου 1968 και, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, τέθηκαν επίσης σε εφαρµογή κοινές πολιτικές, ιδίως στον τοµέα του εµπορίου και της γεωργίας.
3. Το εγχείρηµα αυτό στέφθηκε µε τόσο µεγάλη επιτυχία, ώστε η ∆ανία, το Ηνωµένο Βασίλειο και η Ιρλανδία αποφάσισαν να ενταχθούν στην ΕΟΚ. Αυτή η πρώτη διεύρυνση —από έξι σε εννέα µέλη— πραγµατοποιήθηκε το 1973. Παράλληλα, εφαρµόστηκαν νέες κοινωνικές και περιβαλλοντικές πολιτικές και, το 1975, ιδρύθηκε το Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης.

1. Τον Ιούνιο του 1979 έγινε ένα καθοριστικό βήµα, µε τη διενέργεια των πρώτων εκλογών για την ανάδειξη των µελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου µε άµεση καθολική ψηφοφορία. Οι εκλογές αυτές διεξάγονται κάθε πέντε χρόνια.
2. Το 1981 προσχώρησε στις Κοινότητες η Ελλάδα και ακολούθησαν το 1986 η Ισπανία και η Πορτογαλία. Η προσχώρηση αυτή πραγµατοποιήθηκε µετά την πτώση των δικτατοριών και στις τρεις αυτές χώρες. Η διεύρυνση των Κοινοτήτων στη νότια Ευρώπη έκανε επιτακτική την ανάγκη εφαρµογής προγραµµάτων περιφερειακής ενίσχυσης.
3. Η παγκόσµια οικονοµική ύφεση στις αρχές της δεκαετίας του 1980 δηµιούργησε ένα κύµα «ευρωπεσιµισµού». Όµως οι ελπίδες αναπτερώθηκαν το 1985, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, µε πρόεδρο τον Ζακ Ντελόρ, δηµοσίευσε µια λευκή βίβλο που έθετε το χρονοδιάγραµµα για την ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς µέχρι την 1η Ιανουαρίου 1993. Αυτός ο φιλόδοξος στόχος αποτυπώθηκε στην Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, η οποία υπογράφηκε τον Φεβρουάριο του 1986 και τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιουλίου 1987.

4. Η πολιτική διάρθρωση της Ευρώπης άλλαξε ριζικά όταν έπεσε το Τείχος του Βερολίνου το 1989. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην επανένωση της Γερµανίας, τον Οκτώβριο του 1990, και στην επάνοδο της δηµοκρατίας στις χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης που αποδεσµεύτηκαν από τη σοβιετική κηδεµονία. Η ίδια η Σοβιετική Ένωση έπαψε να υπάρχει τον ∆εκέµβριο του 1991.

   Παράλληλα, τα κράτη µέλη διαπραγµατεύονταν µια νέα Συνθήκη, η οποία εγκρίθηκε από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων στο Μάαστριχτ τον ∆εκέµβριο του 1991. Με την προσθήκη της διακυβερνητικής συνεργασίας (σε τοµείς όπως η εξωτερική πολιτική, η δικαιοσύνη και οι εσωτερικές υποθέσεις) στο υφιστάµενο κοινοτικό σύστηµα, η Συνθήκη του Μάαστριχτ δηµιούργησε την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και τέθηκε σε ισχύ την 1η Νοεµβρίου 1993.

5. Το 1995 προσχώρησαν στην ΕΕ τρεις ακόµη χώρες —η Αυστρία, η Σουηδία και η Φινλανδία—, αυξάνοντας τον αριθµό των µελών της σε 15. Ήδη τότε η Ευρώπη ήταν αντιµέτωπη µε τις εντεινόµενες προκλήσεις της παγκοσµιοποίησης. Οι νέες τεχνολογίες και η ολοένα αυξανόµενη χρήση του ίντερνετ εκσυγχρόνιζαν τις οικονοµίες, αλλά δηµιουργούσαν κοινωνικές και πολιτισµικές εντάσεις.

   Στο µεταξύ, η ΕΕ επεξεργαζόταν το τολµηρότερο µέχρι σήµερα σχέδιό της —τη δηµιουργία ενός ενιαίου νοµίσµατος που θα διευκόλυνε τη λειτουργία των επιχειρήσεων και τη ζωή των καταναλωτών και των ταξιδιωτών. Την 1η Ιανουαρίου 2002 το ευρώ αντικατέστησε τα παλαιά νοµίσµατα 12 χωρών της ΕΕ, οι οποίες αποτέλεσαν τότε τη «ζώνη του ευρώ». Έκτοτε, το ευρώ είναι ένα από τα σηµαντικότερα νοµίσµατα στον κόσµο.

6. Στα µέσα της δεκαετίας του 1990 άρχισαν οι προετοιµασίες για τη µεγαλύτερη διεύρυνση στην ιστορία της ΕΕ. Υποβλήθηκαν αιτήσεις ένταξης από έξι πρώην χώρες του σοβιετικού συνασπισµού (Βουλγαρία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουµανία, Σλοβακία και Τσεχική ∆ηµοκρατία), τις τρεις χώρες της Βαλτικής που αποτελούσαν µέρος της Σοβιετικής Ένωσης (Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία), µία από τις δηµοκρατίες της πρώην Γιουγκοσλαβίας (Σλοβενία) και δύο χώρες της Μεσογείου (Κύπρο και Μάλτα).

   Η ΕΕ χαιρέτισε αυτή την ευκαιρία που θα εξασφάλιζε τη σταθερότητα της ευρωπαϊκής ηπείρου και θα επέκτεινε τα οφέλη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και σ’ αυτές τις νεαρές δηµοκρατίες. Οι διαπραγµατεύσεις ξεκίνησαν τον ∆εκέµβριο του 1997 και 10 από τις υποψήφιες χώρες προσχώρησαν στην ΕΕ την 1η Μαΐου 2004. Το 2007 ακολούθησαν η Βουλγαρία και η Ρουµανία, ενώ το 2013 προσχώρησε και η Κροατία, γεγονός που αύξησε τα µέλη της ΕΕ σε 28.

7. Για να µπορέσει να αντιµετωπίσει η διευρυµένη ΕΕ τις σύνθετες προκλήσεις του 21ου αιώνα, χρειαζόταν µια απλούστερη και αποτελεσµατικότερη µέθοδο λήψης αποφάσεων. Προτάθηκαν νέοι κανόνες σ’ ένα σχέδιο Συντάγµατος της ΕΕ, το οποίο υπογράφηκε τον Οκτώβριο του 2004 και θα αντικαθιστούσε όλες τις υφιστάµενες Συνθήκες. Όµως το κείµενο αυτό απορρίφθηκε το 2005 σε δύο εθνικά δηµοψηφίσµατα —στη Γαλλία και στις Κάτω Χώρες.

   Έτσι, το Σύνταγµα αντικαταστάθηκε από τη Συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία υπογράφτηκε στις 13 ∆εκεµβρίου 2007 και τέθηκε σε ισχύ την 1η ∆εκεµβρίου 2009. Η Συνθήκη αυτή τροποποίησε, αλλά δεν αντικατέστησε τις προηγούµενες Συνθήκες και θέσπισε τις περισσότερες από τις αλλαγές που περιείχε το Σύνταγµα. Για παράδειγµα, θέσπισε τη θέση µόνιµου προέδρου του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου και τη θέση του Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για θέµατα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας.

1. Οι ευρωπαϊκές εκλογές του Μαΐου 2014 σηµατοδότησαν µια αλλαγή στις θεσµικές πρακτικές της ΕΕ, καθώς τα πολιτικά κόµµατα πρότειναν υποψήφιους για τη θέση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στη συνέχεια, όπως προβλεπόταν στη Συνθήκη της Λισαβόνας, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο ανακήρυξε πρόεδρο της Επιτροπής τον υποψήφιο του κόµµατος που κατέλαβε τις περισσότερες θέσεις στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αυτός ήταν ο λουξεµβούργιος Ζαν-Κλόντ Γιούνκερ, του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόµµατος. Υπερψηφίστηκε από έναν ευρύ φιλοευρωπαϊκό συνασπισµό στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ο οποίος περιλάµβανε τις οµάδες των Σοσιαλιστών και των Φιλελεύθερων.

   Οι εκλογές του 2014 ενίσχυσαν και τα ευρωσκεπτικιστικά κόµµατα, τα οποία κέρδισαν περίπου 100 από τις 751 έδρες. Τα κόµµατα αυτά ψηφίζουν συχνά σε ευθεία αντίθεση µε την κρατούσα πολιτική γραµµή στα θεσµικά όργανα της ΕΕ, ενώ είναι συνήθως επιφυλακτικά ως προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση και σθεναρά αντίθετα προς τη µετανάστευση.

2. Το 2008 ξέσπασε µια παγκόσµια χρηµατοπιστωτική και οικονοµική κρίση, η οποία οδήγησε στη θέσπιση νέων ευρωπαϊκών µηχανισµών, προκειµένου να εξασφαλιστεί η σταθερότητα των τραπεζών, να µειωθεί το δηµόσιο χρέος και να συντονιστούν οι οικονοµικές πολιτικές των κρατών µελών, ιδίως εκείνων που έχουν ως νόµισµά τους το ευρώ. Τώρα πια, µετά από κάποια χρόνια, οι προσπάθειες που καταβλήθηκαν για την υλοποίηση διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων και τη βελτίωση των δηµόσιων οικονοµικών αρχίζουν να αποφέρουν καρπούς µε τη µορφή της νέας οικονοµικής ανάπτυξης.

   Οι οικονοµικές πολιτικές στη ζώνη του ευρώ ενισχύονται υπό την ηγεσία της Επιτροπής και του Συµβουλίου, που έχουν πια στη διάθεσή τους νέα νοµικά µέσα για να εφαρµόζουν τις συµφωνίες στις οποίες καταλήγουν τα κράτη µέλη µε σκοπό να εξασφαλίσουν υγιή δηµόσια οικονοµικά. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αυξάνει τη ρευστότητα και διατηρεί τα επιτόκια σε ιδιαίτερα χαµηλά επίπεδα. Επιπλέον, η ΕΕ προωθεί νέες επενδύσεις µέσω του Ευρωπαϊκού Ταµείου Στρατηγικών Επενδύσεων, ιδίως στις συµπράξεις µεταξύ δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα.

• Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ανοικτή σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα που πληροί τα δηµοκρατικά, πολιτικά και οικονοµικά κριτήρια ένταξης.
• Με τις διαδοχικές διευρύνσεις, τα κράτη µέλη της ΕΕ αυξήθηκαν από έξι σε 28. Από το 2017 έξι βαλκανικές χώρες και η Τουρκία βρίσκονται είτε στο στάδιο ενταξιακών διαπραγµατεύσεων είτε σε διαφορετικά στάδια προετοιµασίας ενόψει της πιθανής τους ένταξης.
• Για κάθε Συνθήκη µε την οποία γίνεται δεκτό ένα νέο µέλος απαιτείται οµόφωνη έγκριση από όλα τα υφιστάµενα κράτη µέλη. Επιπλέον, πριν από κάθε νέα διεύρυνση, η ΕΕ πρέπει να αξιολογεί τόσο τη δυνατότητά της να ενσωµατώσει τα νέα κράτη µέλη όσο και την ικανότητα των οργάνων της να συνεχίσουν την εύρυθµη λειτουργία τους.
• Κατά την κοινοβουλευτική περίοδο 2014-2019 δεν θα υπάρξει καµία νέα προσχώρηση, καθώς η ΕΕ εξακολουθεί να εστιάζει την προσοχή της στην οικονοµική ανάπτυξη.
• Η πολιτική γειτονίας της ΕΕ είναι αντιµέτωπη µε προκλήσεις που είχαν να εµφανιστούν από την εποχή του Ψυχρού Πολέµου: η ρωσική πολιτική που κορυφώθηκε µε την παράνοµη προσάρτηση της Κριµαίας το 2014 πυροδότησε διπλωµατικές και στρατιωτικές εντάσεις. Στη Μέση Ανατολή, οι τροµοκρατικές ενέργειες των εξτρεµιστών στη Συρία και το Ιράκ συνιστούν ευθεία επίθεση στις θεµελιώδεις ευρωπαϊκές αξίες και συµφέροντα. Η µαζική φυγή περισσότερων από ένα εκατοµµύριο προσφύγων από αυτή την περιοχή δηµιουργεί τεράστιες µακροχρόνιες, πολιτικές και ανθρωπιστικές, προκλήσεις για την Ευρώπη.

I. ΌΡΟΙ ΠΡΟΣΧΏΡΗΣΗΣ

α) Νοµικές απαιτήσεις

Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ήταν πάντα µια πολιτική και οικονοµική διαδικασία ανοιχτή σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες που είναι έτοιµες να υπογράψουν τις Συνθήκες και να αποδεχτούν το ενωσιακό δίκαιο στο σύνολό του. Σύµφωνα µε τη Συνθήκη της Λισαβόνας (άρθρο 49), κάθε ευρωπαϊκό κράτος µπορεί να υποβάλει αίτηση προσχώρησης στην ΕΕ, εφόσον τηρεί τις αρχές της ελευθερίας, της δηµοκρατίας, του σεβασµού των ανθρώπινων δικαιωµάτων και των θεµελιωδών ελευθεριών και του κράτους δικαίου.

β) Τα «κριτήρια της Κοπεγχάγης»

Το 1993 έπειτα από τις αιτήσεις των πρώην κοµµουνιστικών χωρών να προσχωρήσουν στην Ένωση, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο όρισε τρία κριτήρια τα οποία πρέπει να πληροί κάθε χώρα για να γίνει µέλος. Τα νέα κράτη µέλη, πριν από την προσχώρησή τους, πρέπει να έχουν:

• σταθερούς θεσµούς που να εγγυώνται τη δηµοκρατία, το κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώµατα, καθώς και τον σεβασµό και την προστασία των µειονοτήτων·
• λειτουργική οικονοµία της αγοράς και την ικανότητα να αντιµετωπίζουν τις ανταγωνιστικές πιέσεις και τις δυνάµεις της αγοράς στο εσωτερικό της Ένωσης·
• την ικανότητα να αναλάβουν τις υποχρεώσεις του µέλους, µία από τις οποίες είναι η συµβολή στην επίτευξη των στόχων της Ένωσης. Πρέπει επίσης να έχουν δηµόσια διοίκηση ικανή να εφαρµόζει και να διαχειρίζεται στην πράξη τη νοµοθεσία της ΕΕ.

γ) Η διαδικασία προσχώρησης στην ΕΕ

Οι συνοµιλίες ενόψει της προσχώρησης («ενταξιακές διαπραγµατεύσεις») διεξάγονται ανάµεσα στην υποψήφια χώρα και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία εκπροσωπεί την ΕΕ. Όταν ολοκληρωθούν οι διαπραγµατεύσεις, η απόφαση για την προσχώρηση της υποψήφιας χώρας στην ΕΕ πρέπει να λαµβάνεται οµόφωνα από τα υπάρχοντα κράτη µέλη, που συνέρχονται στο Συµβούλιο. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρέπει και αυτό να δώσει την έγκρισή του µε τη θετική ψήφο της απόλυτης πλειοψηφίας των µελών του. Στη συνέχεια, η Συνθήκη Προσχώρησης πρέπει να κυρωθεί από τα κράτη µέλη και την υποψήφια χώρα, σύµφωνα µε τη συνταγµατική διαδικασία τους.

Κατά την περίοδο των διαπραγµατεύσεων, οι υποψήφιες χώρες συνήθως λαµβάνουν από την ΕΕ «προενταξιακή» οικονοµική βοήθεια, ώστε να µπορέσουν να συµβαδίσουν σε οικονοµικό επίπεδο µε τα κράτη µέλη. Επιπλέον, συνάπτουν συνήθως «συµφωνίες σταθεροποίησης και σύνδεσης» µε την ΕΕ. Με βάση αυτές τις συµφωνίες, η ΕΕ παρακολουθεί άµεσα τις οικονοµικές και διοικητικές µεταρρυθµίσεις που πρέπει να υλοποιήσουν οι υποψήφιες χώρες για να ικανοποιήσουν τις προϋποθέσεις προσχώρησης στην ΕΕ.

II. Η ΈΝΩΣΗ ΜΙΑΣ ΗΠΕΊΡΟΥ

α) Η Ένωση των 28

Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο, στη σύνοδό του στην Κοπεγχάγη τον ∆εκέµβριο του 2002, έκανε ένα από τα σηµαντικότερα βήµατα στην ιστορία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η ΕΕ, προσκαλώντας 12 ακόµα κράτη να προσχωρήσουν στην ΕΕ, δεν αύξανε µόνο τη γεωγραφική έκταση και τον πληθυσµό της· έθετε τέρµα στη διαίρεση που είχε χωρίσει την ήπειρό µας στα δύο από το 1945. Ευρωπαϊκές χώρες που για δεκαετίες δεν απολάµβαναν την ελευθερία της δηµοκρατίας µπορούσαν πια να επανενταχθούν στην οικογένεια των δηµοκρατικών ευρωπαϊκών εθνών. Έτσι, το 2004 η Εσθονία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Σλοβακία, η Σλοβενία και η Τσεχική ∆ηµοκρατία έγιναν µέλη της ΕΕ, µαζί µε τα νησιά της Μεσογείου Κύπρο και Μάλτα. Το 2007 ακολούθησαν η Βουλγαρία και η Ρουµανία. Η Κροατία ξεκίνησε τη διαδικασία το 2003 υποβάλλοντας αίτηση ένταξης στην ΕΕ, στην οποία προσχώρησε τελικά το 2013.

β) Οι τρέχουσες διαπραγµατεύσεις

Η Τουρκία, µέλος του ΝΑΤΟ µε µακροχρόνια συµφωνία σύνδεσης µε την ΕΕ, υπέβαλε αίτηση προσχώρησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 1987. Η ΕΕ δίσταζε για µεγάλο διάστηµα προτού κάνει δεκτή την αίτηση της Τουρκίας λόγω της γεωγραφικής της θέσης και της πολιτικής της ιστορίας. Ωστόσο, τον Οκτώβριο του 2005, ξεκίνησαν τελικά οι διαπραγµατεύσεις προσχώρησης. Ορισµένες χώρες της ΕΕ έχουν εκφράσει αµφιβολίες σχετικά µε το αν η Τουρκία θα γίνει ή πρέπει να γίνει µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Προτείνουν µια διαφορετική ρύθµιση —µια «προνοµιακή εταιρική σχέση». Οι διαπραγµατεύσεις αναζωπυρώθηκαν το 2015, όταν η Τουρκία συµφώνησε µε την ΕΕ να συµβάλει στη µείωση και τον έλεγχο του αριθµού αιτούντων άσυλο που περνούν στην ΕΕ µέσω του τουρκικού εδάφους. Η ΕΕ σκοπεύει να παραµείνει σηµείο αναφοράς για την Τουρκία ως προς τις πολιτικές µεταρρυθµίσεις και τα θεµελιώδη δικαιώµατα, και εξακολουθεί να τονίζει ότι ο σεβασµός αυτών των αξιών παραµένει απαράβατος όρος προσχώρησης.

Οι χώρες των δυτικών Βαλκανίων, οι περισσότερες από τις οποίες ήταν κάποτε τµήµα της Γιουγκοσλαβίας, στρέφονται επίσης προς την ΕΕ για να επιταχύνουν την οικονοµική ανασυγκρότησή τους, να βελτιώσουν τις αµοιβαίες σχέσεις τους (που για µεγάλο διάστηµα σηµαδεύτηκαν από εθνικούς και θρησκευτικούς πολέµους) και να εδραιώσουν τους δηµοκρατικούς θεσµούς τους. Η ΕΕ χορήγησε καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας στην Αλβανία, στην πρώην Γιουγκοσλαβική ∆ηµοκρατία της Μακεδονίας, στο Μαυροβούνιο και στη Σερβία. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη υπέβαλε αίτηση προσχώρησης τον Ιούνιο του 2016. Το Κοσσυφοπέδιο (η ονοµασία αυτή χρησιµοποιείται µε την επιφύλαξη των θέσεων ως προς το καθεστώς και συνάδει µε την απόφαση 1244/1999 του Συµβουλίου Ασφαλείας των Ηνωµένων Εθνών και τη γνωµοδότηση του ∆ιεθνούς ∆ικαστηρίου σχετικά µε τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου) διακήρυξε την ανεξαρτησία του το 2008 και θα µπορούσε κι αυτό να γίνει υποψήφια προς ένταξη χώρα µόλις ολοκληρωθούν οι τρέχουσες διαπραγµατεύσεις για το µέλλον του.

Οι επίσηµες διαπραγµατεύσεις προσχώρησης του Μαυροβούνιου και της Σερβίας στην ΕΕ έχουν ξεκινήσει.

Η Ισλανδία, που υπέστη σοβαρό πλήγµα από τη χρηµατοπιστωτική κρίση το 2008, υπέβαλε αίτηση προσχώρησης στην ΕΕ το 2009. Ωστόσο, οι διαπραγµατεύσεις διακόπηκαν το 2013, µετά από αίτηµα της ίδιας της χώρας, καθώς η κοινή της γνώµη έπαψε να υποστηρίζει ένθερµα την ένταξη της χώρας στην ΕΕ µετά την ανάκαµψη της ισλανδικής οικονοµίας.

Ο Ζαν-Κλόντ Γιούνκερ, στην εναρκτήρια οµιλία του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2014, ανακοίνωσε ότι δεν θα υπάρξουν νέες προσχωρήσεις κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, η οποία λήγει το 2019.

III. ΠΌΣΟ ΜΕΓΆΛΗ ΜΠΟΡΕΊ ΝΑ ΓΊΝΕΙ Η ΕΕ;

α) Γεωγραφικά σύνορα

Από τις δηµόσιες συζητήσεις σχετικά µε το µέλλον της ΕΕ προκύπτει ότι πολλοί Ευρωπαίοι έχουν επιφυλάξεις ως προς το ποια πρέπει να είναι τα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ερωτήµατα ανακύπτουν και ως προς τη σύνθεση της ευρωπαϊκής ταυτότητας. ∆εν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήµατα, κυρίως γαιτί κάθε χώρα αντιλαµβάνεται µε διαφορετικό τρόπο τα γεωπολιτικά και οικονοµικά της συµφέροντα. Οι βαλτικές χώρες και η Πολωνία υποστήριζαν την ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ, αλλά η σύγκρουση µεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, η οποία κορυφώθηκε µε την προσάρτηση της Κριµαίας από τη Ρωσία, δηµιούργησε γεωγραφικές εντάσεις οι οποίες κατέστησαν αυτή την επιλογή µη ρεαλιστική. Επιπλέον, η στρατηγική θέση της Μολδαβίας επιτείνει τις εντάσεις µεταξύ των δυτικών χωρών και της Ρωσίας, η οποία προωθεί σθεναρά τις περιφερειακές φιλοδοξίες της.

Η Ελβετία, το Λιχτενστάιν και η Νορβηγία, µολονότι πληρούν τις προϋποθέσεις, δεν είναι µέλη της ΕΕ, ακολουθώντας την επιθυµία της κοινής γνώµης των χωρών τους.

Σε διάφορες χώρες της ΕΕ, η κοινή γνώµη είναι λίγο-πολύ διχασµένη όσον αφορά το ζήτηµα των τελικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αν εφαρµόζονταν αποκλειστικά γεωγραφικά κριτήρια, χωρίς να λαµβάνονται υπόψη οι δηµοκρατικές αξίες, η ΕΕ θα µπορούσε —όπως και το Συµβούλιο της Ευρώπης (που δεν αποτελεί όργανο της ΕΕ)— να αποκτήσει τελικά 47 κράτη µέλη.

Η λογική προσέγγιση υπαγορεύει ότι κάθε ευρωπαϊκή χώρα έχει δικαίωµα να υποβάλει αίτηση ένταξης στην ΕΕ, υπό την προϋπόθεση ότι µπορεί να εφαρµόσει το σύνολο της ενωσιακής νοµοθεσίας και ότι είναι προετοιµασµένη να υιοθετήσει το ευρώ. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είναι µια διαδικασία που συνεχίζεται από το 1950, και κάθε προσπάθεια καθορισµού των συνόρων της ΕΕ µια για πάντα θα ήταν αντίθετη µε αυτή τη διαδικασία.

β) Πολιτική γειτονίας

Οι διευρύνσεις που πραγµατοποιήθηκαν το 2004 και το 2007 επέκτειναν τα σύνορα της ΕΕ προς τα ανατολικά και τα νότια, θέτοντας το ερώτηµα πώς θα έπρεπε η ΕΕ να χειριστεί τις σχέσεις µε τους νέους γείτονές της. Υπάρχει ζήτηµα σταθερότητας και ασφάλειας στις περιοχές που συνορεύουν µε αυτήν, και η ΕΕ ήθελε να αποφύγει τη δηµιουργία νέων διαχωριστικών γραµµών ανάµεσα σ’ αυτήν και στις εν λόγω γειτονικές περιοχές. Οι νεοεµφανιζόµενες απειλές για την ασφάλεια, όπως η παράνοµη µετανάστευση, η διαταραχή του ενεργειακού εφοδιασµού, η υποβάθµιση του περιβάλλοντος, το οργανωµένο διασυνοριακό έγκληµα και η τροµοκρατία, αποτελούν πλέον ζητήµατα µε τα οποία η ΕΕ αναγκάστηκε να ασχοληθεί πιο επισταµένα. Για τον λόγο αυτό, η ΕΕ ανέπτυξε µια νέα ευρωπαϊκή πολιτική γειτονίας, η οποία διέπει τις σχέσεις της µε τους γείτονες προς τα ανατολικά και τα νοτιοανατολικά (Αρµενία, Αζερµπαϊτζάν, Γεωργία, Μολδαβία, Λευκορωσία και Ουκρανία), και προς το νότο (Αλγερία, Αίγυπτος, Ιορδανία, Ισραήλ, Λίβανος, Λιβύη, Μαρόκο, κατεχόµενα Παλαιστινιακά Εδάφη, Συρία και Τυνησία).

Σχεδόν όλες αυτές οι χώρες έχουν συνάψει από το 2004 διµερείς συµφωνίες «εταιρικής σχέσης και συνεργασίας» ή συµφωνίες σύνδεσης µε την ΕΕ, βάσει των οποίων έχουν αναλάβει τη δέσµευση να προασπίζουν κοινές αξίες (όπως τη δηµοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώµατα και το κράτος δικαίου), καθώς και να σηµειώνουν πρόοδο προς την επίτευξη οικονοµίας της αγοράς και βιώσιµης ανάπτυξης, και να µειώνουν τη φτώχεια. Η ΕΕ, από την πλευρά της, παρέχει χρηµατοδοτική, τεχνική και µακροοικονοµική συνδροµή, ευκολότερη χορήγηση θεώρησης εισόδου (βίζας) και µια δέσµη µέτρων που συµβάλλουν στην ανάπτυξη αυτών των χωρών.

Ωστόσο, οι πρόσφατες γεωπολιτικές εξελίξεις έχουν αλλάξει ριζικά την κατάσταση.

Προς τα ανατολικά, η πτώση του αυταρχικού καθεστώτος στην Ουκρανία οδήγησε, τον Μάιο του 2014, στην εκλογή νέου προέδρου, του Πέτρο Ποροσένκο, ο οποίος ήταν περισσότερο συντονισµένος µε τις δυτικές αξίες. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα την υπογραφή της συµφωνίας σύνδεσης µεταξύ της Ουκρανίας και της ΕΕ τον Σεπτέµβριο του 2014. Η δεινή οικονοµική κατάσταση και οι στρατιωτικές συγκρούσεις µεταξύ ουκρανικών δυνάµεων και αποσχιστικών οµάδων που υποστηρίζονται από τη Ρωσία έχουν φέρει τη χώρα σε εξαιρετικά δύσκολη θέση η οποία, παρόλα αυτά, δεν εµποδίζει τη σύσφιξη των δεσµών µε την ΕΕ. Μεταξύ 2014 και 2015 η ΕΕ χορήγησε στην Ουκρανία περισσότερα από 7 δισ. ευρώ µε τη µορφή χρηµατοοικονοµικής ενίσχυσης, συνδεδεµένης µε πολιτικές και δηµοκρατικές µεταρρυθµίσεις.

Η «αραβική άνοιξη» του 2011 άλλαξε σηµαντικά το πολιτικό τοπίο στα νότια παράλια της Μεσογείου και στη Μέση Ανατολή. Αυτό περιλάµβανε την αλλαγή καθεστώτος στην Τυνησία και την Αίγυπτο, τον εµφύλιο πόλεµο στη Συρία, το χάος που επικράτησε στη Λιβύη µετά την ανατροπή του καθεστώτος Καντάφι και τη δηµιουργία του αποκαλούµενου «Ισλαµικού Κράτους» ή «Daesh», το οποίο κατέλαβε µεγάλες περιοχές της Συρίας και του Ιράκ µέσω τροµοκρατικών ενεργειών.

Ορισµένες χώρες της ΕΕ συµµετέχουν στον στρατιωτικό σχηµατισµό που πολεµάει εντάντια στο αποκαλούµενο «Ισλαµικό Κράτος» ή «Daesh», ενώ παράλληλα η ΕΕ αντιµετωπίζει µεγάλες εισροές µεταναστών από τη Συρία, το Κέρας της Αφρικής και την υποσαχάρια Αφρική, οι οποίοι στο σύνολό τους εγκαταλείπουν τις χώρες τους στην προσπάθειά τους να γλιτώσουν από τον πόλεµο, τις θρησκευτικές διώξεις ή την οικονοµική εξαθλίωση. Το 2015 σχεδόν 1 εκατοµµύριο άνθρωποι επιχείρησαν να διασχίσουν τη Μεσόγειο από τις ακτές της Λιβύης ή της Τουρκίας µε βάρκες που είχαν προµηθευτεί από εγκληµατίες διακινητές ανθρώπων. Η ΕΕ, µπροστά σ’ αυτήν την ανθρωπιστική καταστροφή, επανεξετάζει την κοινή πολιτική της για το άσυλο και τη µετανάστευση (βλέπε κεφάλαιο 10).

• Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που εκπροσωπεί τους πολίτες της ΕΕ, ασκεί από κοινού µε το Συµβούλιο τη νοµοθετική και δηµοσιονοµική εξουσία.
• Οι αρχηγοί κρατών και/ή κυβερνήσεων της ΕΕ συνέρχονται ως Ευρωπαϊκό Συµβούλιο για να καθορίσουν τη γενική πολιτική κατεύθυνση της ΕΕ και να λάβουν τις σηµαντικότερες αποφάσεις για βασικά θέµατα.
• Το Συµβούλιο, που αποτελείται από υπουργούς των κρατών µελών της ΕΕ, συνέρχεται σε τακτά διαστήµατα για να λάβει πολιτικές αποφάσεις και να εκδώσει τους νόµους της ΕΕ.
• Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία εκπροσωπεί το κοινό συµφέρον της ΕΕ, είναι το κύριο εκτελεστικό όργανο. Υποβάλλει προτάσεις νοµοθετικών πράξεων και διασφαλίζει την ορθή εφαρµογή των πολιτικών της ΕΕ.

I. Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΊΑ ΛΉΨΗΣ ΑΠΟΦΆΣΕΩΝ ΤΩΝ ΘΕΣµΙΚΏΝ ΟΡΓΆΝΩΝ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι κάτι περισσότερο από µια απλή συνοµοσπονδία χωρών, αλλά δεν είναι και οµοσπονδιακό κράτος. Στην πραγµατικότητα, η δοµή της δεν εµπίπτει σε καµία παραδοσιακή νοµική κατηγορία. Είναι µοναδική από ιστορική άποψη, και το σύστηµα λήψης των αποφάσεών της εξελίσσεται συνεχώς τα τελευταία 60 περίπου έτη.

Οι Συνθήκες (γνωστές ως «πρωτογενές δίκαιο») συνιστούν τη βάση του µεγάλου όγκου του «παράγωγου δικαίου», που έχει άµεση επίπτωση στην καθηµερινή ζωή των πολιτών της ΕΕ. Το παράγωγο δίκαιο αποτελείται κυρίως από κανονισµούς, οδηγίες και συστάσεις, που εκδίδονται από τα θεσµικά όργανα της ΕΕ.

Αυτοί οι νόµοι, µαζί µε τις πολιτικές της ΕΕ γενικά, είναι το αποτέλεσµα αποφάσεων που λαµβάνονται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (που εκπροσωπεί τους πολίτες), το Συµβούλιο (που εκπροσωπεί τις εθνικές κυβερνήσεις), και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (το ανεξάρτητο εκτελεστικό όργανο των κυβερνήσεων των κρατών µελών της ΕΕ που προασπίζει το συλλογικό ευρωπαϊκό συµφέρον). Στη συνέχεια παρουσιάζεται ο ρόλος και των άλλων θεσµικών οργάνων και οργανισµών.

α) Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι το εκλεγόµενο όργανο που εκπροσωπεί τους πολίτες της ΕΕ. Ασκεί την εποπτεία των δραστηριοτήτων της ΕΕ και, µαζί µε το Συµβούλιο, θεσπίζει την ενωσιακή νοµοθεσία. Από το 1979, τα µέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εκλέγονται άµεσα µε καθολική ψηφοφορία κάθε πέντε χρόνια.

Το 2017 ένας Ιταλός, ο Αντόνιο Ταγιάνι [του Ευρωπαϊκoύ Λαϊκoύ Κόµµατoς (Χριστιαvoδηµoκράτες)], εξελέγη πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για περίοδο δυόµισι χρόνων.

Οι σηµαντικότερες συζητήσεις του Κοινοβουλίου πραγµατοποιούνται στο πλαίσιο µηνιαίων συνεδριάσεων (που είναι γνωστές ως «σύνοδοι ολοµέλειας») στις οποίες συµµετέχουν, κατά κανόνα, όλα τα µέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Συνήθως, οι σύνοδοι ολοµέλειας πραγµατοποιούνται στο Στρασβούργο (Γαλλία), και οι τυχόν έκτακτες σύνοδοι στις Βρυξέλλες. Οι προπαρασκευαστικές εργασίες συνήθως πραγµατοποιούνται στις Βρυξέλλες: η «∆ιάσκεψη των προέδρων» —δηλαδή των προέδρων των πολιτικών οµάδων µαζί µε τον πρόεδρο του Κοινοβουλίου— καθορίζει την ηµερήσια διάταξη των συνόδων ολοµέλειας, ενώ 20 κοινοβουλευτικές επιτροπές συντάσσουν τις τροπολογίες των νοµοθετικών πράξεων που πρόκειται να συζητηθούν. Οι καθηµερινές διοικητικές εργασίες του Κοινοβουλίου διεκπεραιώνονται από τη Γενική Γραµµατεία του, η οποία εδρεύει στο Λουξεµβούργο και στις Βρυξέλλες. Κάθε πολιτική οµάδα έχει τη δική της γραµµατεία.

Το Κοινοβούλιο συµµετέχει στο νοµοθετικό έργο της ΕΕ µε δύο τρόπους:

• Σύµφωνα µε τη διαδικασία της «συναπόφασης», η οποία είναι η συνήθης νοµοθετική διαδικασία, το Κοινοβούλιο έχει την ίδια εξουσία µε το Συµβούλιο για την έκδοση νοµοθετικών πράξεων σε όλους τους τοµείς πολιτικής για τους οποίους απαιτείται ψηφοφορία µε «ειδική πλειοψηφία» στο Συµβούλιο. Από τότε που τέθηκε σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβόνας, οι τοµείς αυτοί καλύπτουν περίπου 95 % της νοµοθεσίας της ΕΕ. Το Συµβούλιο και το Κοινοβούλιο µπορούν να επιτύχουν συµφωνία µετά την πρώτη ανάγνωση. Αν δεν επιτευχθεί συµφωνία µετά από δύο αναγνώσεις, η πρόταση παραπέµπεται σε µια επιτροπή συνδιαλλαγής.
• Με τη διαδικασία της «σύµφωνης γνώµης», το Κοινοβούλιο πρέπει να κυρώσει τις διεθνείς συµφωνίες της ΕΕ (τις οποίες έχει διαπραγµατευτεί η Επιτροπή), καθώς και κάθε νέα Συνθήκη για τη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Επιπλέον, το Κοινοβούλιο έχει από κοινού µε το Συµβούλιο την αρµοδιότητα έγκρισης του προϋπολογισµού της ΕΕ (ο οποίος προτείνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή). Το Κοινοβούλιο µπορεί να απορρίψει τον προταθέντα προϋπολογισµό, κάτι που έχει ήδη κάνει αρκετές φορές. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, ολόκληρη η διαδικασία του προϋπολογισµού πρέπει να ξεκινήσει από την αρχή. Το Κοινοβούλιο, κάνοντας χρήση των εξουσιών του σε θέµατα προϋπολογισµού, µπορεί να επηρεάσει σηµαντικά τις πολιτικές αποφάσεις της ΕΕ.

Τέλος, είναι εξίσου σηµαντικό το γεγονός ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ασκεί δηµοκρατικό έλεγχο στην Ένωση, και ιδίως στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Τα µέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εκλέγονται κάθε πέντε χρόνια. Οι όγδοες άµεσες εκλογές πραγµατοποιήθηκαν στις 22-25 Μαΐου 2014, µε τη συµµετοχή του 42,5 % των 380 εκατοµµυρίων εκλογέων που ήταν εγγεγραµµένοι στους εκλογικούς καταλόγους. Αυτό το ποσοστό συµµετοχής ήταν περίπου το ίδιο µε των προηγούµενων εκλογών του 2009.

Μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας, και για πρώτη φορά το 2014, κάθε κόµµα ευρωπαϊκής εµβέλειας επέλεξε τον βασικό υποψήφιό του, ο οποίος ήταν και υποψήφιος για τη θέση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόµµα κατέλαβε τις περισσότερες έδρες, και το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο αποφάσισε µε ειδική πλειοψηφία να αναδείξει τον υποψήφιο αυτού του κόµµατος στη θέση του προέδρου. Ο υποψήφιος αυτός ήταν ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, πρώην πρωθυπουργός του Λουξεµβούργου. Υπερψηφίστηκε από ευρεία πλειοψηφία του Κοινοβουλίου: 422 ψήφοι υπέρ, 250 κατά και 47 αποχές.

Στη συνέχεια, το Κοινοβούλιο πραγµατοποίησε τις «ακροάσεις» των 27 υποψηφίων που προτάθηκαν από κάθε κράτος µέλος, προκειµένου να εξετάσει την καταλληλότητά τους για τη θέση του µέλους της Επιτροπής, πριν εγκρίνει την Επιτροπή ως σώµα.

Το Κοινοβούλιο µπορεί ανά πάσα στιγµή να αποπέµψει την Επιτροπή ως σώµα ψηφίζοντας πρόταση δυσπιστίας. Για την απόφαση αυτή απαιτείται πλειοψηφία δύο τρίτων. Το Κοινοβούλιο επιβλέπει επίσης την τρέχουσα διαχείριση των πολιτικών της ΕΕ, µε την υποβολή προφορικών και γραπτών ερωτήσεων στην Επιτροπή και το Συµβούλιο.

Τα µέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και τα µέλη των εθνικών κοινοβουλίων των κρατών µελών συχνά έχουν στενή συνεργασία. Αυτό συµβαίνει στο πλαίσιο των πολιτικών κοµµάτων και σε ειδικά όργανα που έχουν συγκροτηθεί για τον συγκεκριµένο σκοπό. Από το 2009 η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση έχει καθορίσει τον ρόλο των εθνικών κοινοβουλίων στην ΕΕ. Μπορούν να εκφράσουν της άποψή τους σχετικά µε κάθε νέο νόµο που προτείνεται από την Επιτροπή και, µε τον τρόπο αυτό, εξασφαλίζουν ότι η αρχή της επικουρικότητας τηρείται. Η αρχή αυτή ορίζει ότι η ΕΕ θα πρέπει να ασχολείται µε ένα θέµα µόνο όταν η ανάληψη δράσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι αποτελεσµατικότερη από την ανάληψη δράσης σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο.

Οι πολιτικές ομάδες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

β) Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο

Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο είναι το ανώτατο πολιτικό όργανο της ΕΕ. Αποτελείται από τους αρχηγούς κρατών ή κυβερνήσεων (προέδρους δηµοκρατίας και/ή πρωθυπουργούς) όλων των κρατών µελών της ΕΕ και τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Κατά κανόνα, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο συνέρχεται τέσσερις φορές τον χρόνο, στις Βρυξέλλες. Έχει µόνιµο πρόεδρο, µε αποστολή να συντονίζει το έργο του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου και να διασφαλίζει τη συνέχειά του. Ο µόνιµος πρόεδρος εκλέγεται (µε ειδική πλειοψηφία των µελών του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου) για διάστηµα δυόµιση ετών και µπορεί να επανεκλεγεί άλλη µία φορά. Τη θέση αυτή κατέχει, από την 1η ∆εκεµβρίου 2014, ο πρώην πολωνός πρωθυπουργός, Ντόναλντ Τουσκ.

Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο καθορίζει τους στόχους της ΕΕ και τη γενική κατεύθυνση για την επίτευξή τους. ∆ίνει την ώθηση για τις βασικές πολιτικές πρωτοβουλίες της ΕΕ και λαµβάνει αποφάσεις για ακανθώδη ζητήµατα τα οποία δεν αποτέλεσαν αντικείµενο συµφωνίας στο Συµβούλιο Υπουργών. Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο χειρίζεται επίσης τρέχοντα διεθνή προβλήµατα µέσω της «κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας», η οποία αποτελεί έναν µηχανισµό συντονισµού των εξωτερικών πολιτικών των κρατών µελών της ΕΕ.

γ) Το Συµβούλιο

Το Συµβούλιο (γνωστό και ως Συµβούλιο Υπουργών) αποτελείται από τους υπουργούς των εθνικών κυβερνήσεων της ΕΕ. Τα κράτη µέλη ασκούν εκ περιτροπής την προεδρία του Συµβουλίου για διάστηµα έξι µηνών. Σε κάθε σύνοδο του Συµβουλίου συµµετέχει ένας υπουργός από κάθε χώρα της ΕΕ. Το ποιοι υπουργοί συµµετέχουν σε κάθε συνεδρίαση εξαρτάται από το θέµα της ηµερήσιας διάταξης: εξωτερική πολιτική, γεωργία, βιοµηχανία, µεταφορές, περιβάλλον κ.λπ.

Στις συνόδους του Συµβουλίου «Εξωτερικές Υποθέσεις» η προεδρία ασκείται από τον Ύπατο Εκπρόσωπο της Ένωσης για θέµατα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας, που είναι επίσης αντιπρόεδρος της Επιτροπής. Τη θέση αυτή κατέχει, από τον Νοέµβριο του 2014, η Φεντερίκα Μογκερίνι, πρώην υπουργός Εξωτερικών της Ιταλίας.

Βασική αποστολή του Συµβουλίου είναι να θεσπίζει τους νόµους της ΕΕ. Κατά κανόνα, αυτή την αρµοδιότητα την ασκεί µαζί µε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Το Συµβούλιο και το Κοινοβούλιο είναι επίσης συναρµόδια να εγκρίνουν τον προϋπολογισµό της ΕΕ. Επιπλέον, το Συµβούλιο υπογράφει τις διεθνείς συµφωνίες που έχει διαπραγµατευτεί η Επιτροπή.

Το Συµβούλιο αποφασίζει µε απλή πλειοψηφία, ειδική πλειοψηφία ή οµοφωνία, ανάλογα µε το θέµα που εξετάζεται.

Το Συµβούλιο πρέπει να αποφασίζει µε οµοφωνία για σηµαντικά θέµατα, όπως τη φορολογία, οποιαδήποτε τροποποίηση των Συνθηκών, τη θέσπιση µιας νέας κοινής πολιτικής ή την έγκριση της προσχώρησης µιας νέας χώρας στην Ένωση.

Στις περισσότερες από τις υπόλοιπες περιπτώσεις απαιτείται ψηφοφορία µε ειδική πλειοψηφία. Αυτό σηµαίνει ότι οι αποφάσεις του Συµβουλίου µπορούν να λαµβάνονται µόνο µε τη λεγόµενη «διπλή πλειοψηφία»· δηλαδή, η απόφαση εκδίδεται αν την υποστηρίζει 55 % των κρατών µελών (τα 16 από τα 28) κι αν αυτά τα κράτη αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον 65 % του πληθυσµού της ΕΕ (περίπου 332 από 510 εκατοµµύρια πολίτες).

Όταν καθιερώθηκε το ευρώ, δηµιουργήθηκε ένα νέο όργανο εντός του Συµβουλίου —η «Ευρωοµάδα»—, στις συνόδους του οποίου συµµετέχουν όλοι οι υπουργοί Οικονοµίας και Οικονοµικών των 19 χωρών της ζώνης του ευρώ.

δ) Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Η Επιτροπή είναι νευραλγικό θεσµικό όργανο της ΕΕ. Έχει το αποκλειστικό δικαίωµα να καταρτίζει προτάσεις νέας ενωσιακής νοµοθεσίας, τις οποίες υποβάλλει στο Συµβούλιο και το Κοινοβούλιο για συζήτηση και έγκριση.

Τα µέλη της διορίζονται για πενταετή θητεία µε συµφωνία ανάµεσα στα κράτη µέλη, η οποία υπόκειται στην έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (όπως περιγράφεται πιο πάνω). Η Επιτροπή είναι υπόλογη στο Κοινοβούλιο και, ως σώµα, οφείλει να παραιτηθεί, αν το Κοινοβούλιο ψηφίσει πρόταση δυσπιστίας σε βάρος της.

Η Επιτροπή αποτελείται από ένα µέλος («επίτροπο») από κάθε κράτος µέλος της ΕΕ, από τον πρόεδρο της Επιτροπής και από τον Ύπατο Εκπρόσωπο της Ένωσης για θέµατα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας, ο οποίος είναι ένας από τους αντιπροέδρους της Επιτροπής. Πρόεδρος της σηµερινής Επιτροπής, η οποία ανέλαβε καθήκοντά την 1η Νοεµβρίου 2014, είναι ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ. Έχει ορίσει επτά αντιπροέδρους, οι οποίοι συντονίζουν τις εργασίες των επιτρόπων και εστιάζουν στους τοµείς προτεραιότητας που έχει καθορίσει, όπως την απασχόληση και την ανάπτυξη, την ψηφιακή ενιαία αγορά, την ενέργεια και την κλιµατική αλλαγή, και την οικονοµική και νοµισµατική ένωση. Ο πρόεδρος, στην προσπάθειά του να εξασφαλίσει ότι η Επιτροπή θα επικεντρώνεται στις πλέον σηµαντικές προτεραιότητες και θα τηρεί την αρχή της επικουρικότητας, όρισε τον Φρανς Τίµερµανς πρώτο αντιπρόεδρο αρµόδιο για τη βελτίωση της νοµοθεσίας και τις διοργανικές σχέσεις.

Η Επιτροπή διαθέτει ουσιαστική ανεξαρτησία όσον αφορά την άσκηση των εξουσιών της. Αποστολή της είναι να προασπίζει το κοινό συµφέρον, που σηµαίνει ότι δεν πρέπει να δέχεται υποδείξεις από καµία κυβέρνηση κράτους µέλους. Ως «θεµατοφύλακας των Συνθηκών», οφείλει να µεριµνά ώστε οι κανονισµοί και οι οδηγίες που εκδίδονται από το Συµβούλιο και το Κοινοβούλιο εφαρµόζονται στα κράτη µέλη. Σε αντίθετη περίπτωση, η Επιτροπή µπορεί να προσφύγει στο ∆ικαστήριο κατά οποιουδήποτε διαπράττει παράβαση, για να τον υποχρεώσει να συµµορφωθεί µε τη νοµοθεσία της ΕΕ.

Ως εκτελεστικό όργανο της ΕΕ, η Επιτροπή εκτελεί τις αποφάσεις που λαµβάνει το Συµβούλιο σε τοµείς όπως η κοινή γεωργική πολιτική. ∆ιαθέτει ευρείες εξουσίες για τη διαχείριση των κοινών πολιτικών της ΕΕ στους τοµείς της έρευνας και της τεχνολογίας, της εξωτερικής βοήθειας και της περιφερειακής ανάπτυξης. ∆ιαχειρίζεται επίσης τον προϋπολογισµό για την άσκηση αυτών των πολιτικών.

Οι επίτροποι υποστηρίζονται από µια δηµόσια διοίκηση που εδρεύει κυρίως στις Βρυξέλλες και το Λουξεµβούργο. Υπάρχουν επίσης και ορισµένοι αποκεντρωµένοι οργανισµοί, που έχουν συσταθεί για να ασκούν ειδικά καθήκοντα για λογαριασµό της Επιτροπής, οι περισσότεροι από τους οποίους βρίσκονται σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις.

ε) Το ∆ικαστήριο

Το ∆ικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εδρεύει στο Λουξεµβούργο και αποτελείται από έναν δικαστή από κάθε κράτος µέλος της ΕΕ και από έντεκα γενικούς εισαγγελείς. Τα µέλη του διορίζονται µε κοινή συµφωνία των κυβερνήσεων των κρατών µελών και η θητεία τους είναι 6ετής µε δυνατότητα ανανέωσης. Η ανεξαρτησία τους είναι εγγυηµένη. Αποστολή του ∆ικαστηρίου είναι να εξασφαλίζει την τήρηση της νοµοθεσίας της ΕΕ και την ορθή ερµηνεία και εφαρµογή των Συνθηκών.

στ) Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, µε έδρα στη Φρανκφούρτη, είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση του ευρώ και την άσκηση της νοµισµατικής πολιτικής της ΕΕ (βλέπε κεφάλαιο 7 «Το ευρώ»). Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της Τράπεζας αποτελείται από 6 διευθυντές και από τους διοικητές των εθνικών κεντρικών τραπεζών των 19 χωρών της ζώνης του ευρώ. Η βασική αποστολή της Τράπεζας είναι η διατήρηση της σταθερότητας των τιµών και η εποπτεία των τραπεζών στη ζώνη του ευρώ. Ο πρώην διοικητής της Τράπεζας της Ιταλίας, ο Μάριο Ντράγκι, είναι πρόεδρος της ΕΚΤ από το 2011.

ζ) Το Ελεγκτικό Συνέδριο

Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, το οποίο εδρεύει στο Λουξεµβούργο, ιδρύθηκε το 1975. Αποτελείται από ένα µέλος από κάθε χώρα της ΕΕ, που διορίζεται µε 6ετή θητεία κατόπιν συµφωνίας µεταξύ των κρατών µελών και ύστερα από διαβούλευση µε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Μεριµνά για τη νοµιµότητα και την κανονικότητα της πραγµατοποίησης των εσόδων και των δαπανών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εξακριβώνει τη χρηστή διαχείριση του προϋπολογισµού της.

II. ΆΛΛΑ ΌΡΓΑΝΑ

α) Η Ευρωπαϊκή Οικονοµική και Κοινωνική Επιτροπή

Το Συµβούλιο και η Επιτροπή, όταν λαµβάνουν αποφάσεις σχετικά µε ορισµένους τοµείς πολιτικής, ζητούν τη γνώµη της Ευρωπαϊκής Οικονοµικής Επιτροπής. Τα µέλη της εκπροσωπούν τις διάφορες οµάδες οικονοµικών και κοινωνικών συµφερόντων —που όλες µαζί συναπαρτίζουν την «οργανωµένη κοινωνία των πολιτών»— και διορίζονται από το Συµβούλιο για πενταετή θητεία.

β) Η Επιτροπή των Περιφερειών

Η Επιτροπή των Περιφερειών αποτελείται από αντιπροσώπους της περιφερειακής και τοπικής αυτοδιοίκησης. Οι αντιπρόσωποι προτείνονται από τα κράτη µέλη και διορίζονται από το Συµβούλιο µε πενταετή θητεία. Το Συµβούλιο και η Επιτροπή οφείλουν να συµβουλεύονται την Επιτροπή των Περιφερειών για θέµατα που αφορούν τις περιφέρειες, και η Επιτροπή των Περιφερειών µπορεί επίσης να εκδίδει γνώµες µε δική της πρωτοβουλία.

γ) Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων

Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, µε έδρα στο Λουξεµβούργο, χορηγεί δάνεια και εγγυήσεις για την ενίσχυση των λιγότερο ανεπτυγµένων περιφερειών της ΕΕ και για να βοηθήσει τις επιχειρήσεις να γίνουν πιο ανταγωνιστικές.

δ) Ο Ευρωπαίος ∆ιαµεσολαβητής

Ο ∆ιαµεσολαβητής εκλέγεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για πενταετή θητεία που είναι ανανεώσιµη. Αποστολή του ∆ιαµεσολαβητή είναι να διερευνά καταγγελίες που αφορούν την πληµµελή διοίκηση στο πλαίσιο των οργάνων της ΕΕ. Οι καταγγελίες µπορούν να υποβάλλονται από πολίτες, επιχειρήσεις και κατοίκους της ΕΕ. Η πρώην ∆ιαµεσολαβήτρια της Ιρλανδίας, η Έµιλι Ο’ Ράιλι, κατέχει τη θέση του Ευρωπαίου ∆ιαµεσολαβητή από το 2013.

• Η Ευρωπαϊκή Ένωση δραστηριοποιείται σ’ ένα ευρύ φάσµα τοµέων πολιτικής στους οποίους οι ευρωπαίοι ηγέτες κρίνουν ότι η κοινή δράση αποφέρει οφέλη. Ορισµένοι από τους τοµείς αυτούς είναι η ενιαία αγορά, το ευρώ, η προώθηση της οικονοµικής ανάπτυξης, η ασφάλεια, η δικαιοσύνη και οι εξωτερικές υποθέσεις (βλέπε παρακάτω κεφάλαια).
• Άλλοι τοµείς πολιτικής είναι, µεταξύ άλλων, οι εξής:
  • οι πολιτικές καινοτοµίας, οι οποίες προωθούν τη χρήση νέων λύσεων σε τοµείς όπως η κλιµατική αλλαγή και η προστασία του περιβάλλοντος, η έρευνα και η ενέργεια,
  • οι πολιτικές αλληλεγγύης (γνωστές και ως πολιτικές συνοχής) σε περιφερειακά, γεωργικά και κοινωνικά θέµατα.
• Η ΕΕ χρηµατοδοτεί αυτές τις πολιτικές µε ετήσιο προϋπολογισµό ο οποίος της επιτρέπει να συµπληρώνει και να δίνει προστιθέµενη αξία στις δράσεις των εθνικών κυβερνήσεων. Ο προϋπολογισµός της ΕΕ είναι µικρός σε σύγκριση µε τον συλλογικό πλούτο των κρατών µελών της: αντιπροσωπεύει µόλις 1,04 % του ακαθάριστου εθνικού εισοδήµατος του συνόλου των κρατών µελών.

I. ΠΟΛΙΤΙΚΈΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΊΑΣ

Οι δραστηριότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης επηρεάζουν την καθηµερινή ζωή των πολιτών της, γιατί αφορούν τις πραγµατικές προκλήσεις που αντιµετωπίζει η κοινωνία: την προστασία του περιβάλλοντος, την υγεία, την τεχνολογική καινοτοµία, την ενέργεια κ.λπ.

α) Το περιβάλλον και η βιώσιµη ανάπτυξη

Ήδη από τη δεκαετία του 1960 οι επιστήµονες προειδοποιούσαν για την άνοδο της θερµοκρασίας του πλανήτη. Αρχικά, οι πολιτικοί ηγέτες καθυστέρησαν να αντιδράσουν, αλλά το 1988 τα Ηνωµένα Έθνη δηµιούργησαν τη «∆ιακυβερνητική επιτροπή για την κλιµατική αλλαγή». Αυτή η επιτροπή εµπειρογνωµόνων κατάφερε να στρέψει την παγκόσµια προσοχή στις δυνητικά καταστροφικές επιπτώσεις που έχει η υπερθέρµανση του πλανήτη, η οποία προκαλείται από την εκποµπή επιβλαβών αερίων —ιδίως από την καύση ορυκτών καυσίµων που περιέχουν υδρογονάνθρακες.

Το 2008 η Ευρωπαϊκή Ένωση συνέβαλε καθοριστικά στην καταπολέµηση της κλιµατικής αλλαγής. Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο συµφώνησε να µειωθούν οι εκποµπές της Ευρωπαϊκής Ένωσης τουλάχιστον κατά 20 % µέχρι το 2020 (σε σύγκριση µε τα επίπεδα του 1990), να αυξηθεί το µερίδιο αγοράς των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας στο 20 % και να µειωθεί η συνολική κατανάλωση ενέργειας κατά 20 %. Το 2014 οι ηγέτες της ΕΕ καθόρισαν από κοινού τον πιο φιλόδοξο στόχο µείωσης κατά τουλάχιστον 40 % ως το 2030, σε σύγκριση µε το 1990. Επιπλέον, οι χώρες της ΕΕ έδρασαν αποφασιστικά από κοινού προκειµένου η διάσκεψη των Ηνωµένων Εθνών για την κλιµατική αλλαγή, η οποία πραγµατοποιήθηκε στο Παρίσι τον ∆εκέµβριο του 2015, να καταλήξει στην υπογραφή δεσµευτικής συµφωνίας από 195 χώρες σχετικά µε την επιβολή ορίου (2 °C) στην αύξηση της θερµοκρασίας του πλανήτη. Οι φτωχότερες χώρες του κόσµου χρειάζονται χρηµατοδοτική ενίσχυση για να µειώσουν τις εκποµπές τους και να προσαρµοστούν στην κλιµατική αλλαγή. Για τον σκοπό αυτό, µεταξύ 2014 και 2020, η ΕΕ θα συνεισφέρει τουλάχιστον 14 δισ. ευρώ από το Ευρωπαϊκό Ταµείο Ανάπτυξης. Η πολιτική διαδικασία για την κύρωση της συµφωνίας του Παρισιού από την ΕΕ ολοκληρώθηκε στις 4 Οκτωβρίου 2016, όταν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε την κύρωση, καθιστώντας εφικτή την έναρξη ισχύος της συµφωνίας.

Οι χώρες της ΕΕ συµφώνησαν να θεσπίσουν δεσµευτική νοµοθεσία µε σκοπό τη µείωση των επιβλαβών εκποµπών εντός της ΕΕ. Πολλές από τις προσπάθειες αφορούν την πραγµατοποίηση επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες, οι οποίες επίσης δηµιουργούν θέσεις εργασίας και οικονοµική ανάπτυξη. Στόχος ενός «συστήµατος εµπορίας εκποµπών» για όλη την ΕΕ είναι να εξασφαλίσει ότι η απαιτούµενη µείωση των εκποµπών επιβλαβών αερίων συντελείται αποτελεσµατικά.

Η ΕΕ ασχολείται επίσης µε ευρύ φάσµα άλλων περιβαλλοντικών θεµάτων, όπως την ηχορρύπανση, τα απόβλητα, την προστασία των φυσικών οικότοπων, τα καυσαέρια, τις χηµικές ουσίες, τα βιοµηχανικά ατυχήµατα και την καθαρότητα των υδάτων κολύµβησης. Επεξεργάζεται επίσης λύσεις για την πρόληψη των φυσικών καταστροφών ή των καταστροφών που προκαλούνται από τον άνθρωπο, όπως των πετρελαιοκηλίδων ή των δασικών πυρκαγιών.

Η ΕΕ βελτιώνει συνεχώς τη νοµοθεσία της για να εξασφαλίσει καλύτερη προστασία της δηµόσιας υγείας. Ενδεικτικά, επανεξετάστηκε η νοµοθεσία της ΕΕ για τις χηµικές ουσίες και αντικαταστάθηκαν οι προηγούµενες επιµέρους ρυθµίσεις µε ένα ενιαίο σύστηµα, γνωστό ως REACH, που δηλώνει την καταχώριση, αξιολόγηση και αδειοδότηση των χηµικών ουσιών. Το σύστηµα αυτό χρησιµοποιεί µια κεντρική βάση δεδοµένων που τη διαχειρίζεται ο Ευρωπαϊκός Οργανισµός Χηµικών Προϊόντων, µε έδρα στο Ελσίνκι. Στόχος είναι η πρόληψη της ρύπανσης του αέρα, των υδάτων, του εδάφους και των κτιρίων, η διατήρηση της βιοποικιλότητας και η βελτίωση της υγείας και ασφάλειας των πολιτών της ΕΕ και, ταυτόχρονα, η διατήρηση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιοµηχανίας.

β) Τεχνολογική καινοτοµία

Οι ιδρυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης είχαν τη διορατικότητα να αντιληφθούν ότι η µελλοντική ευηµερία της Ευρώπης θα εξαρτιόταν από την ικανότητά της να παραµένει πρωτοπόρος στον τοµέα της τεχνολογίας. Αντιλήφθηκαν τα τεράστια πλεονεκτήµατα που θα προέκυπταν από την κοινή ευρωπαϊκή έρευνα. Έτσι, το 1958 παράλληλα µε την Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα, ίδρυσαν την Ευρατόµ —την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατοµικής Ενέργειας. Στόχος της ήταν οι χώρες της ΕΕ να αξιοποιήσουν από κοινού την πυρηνική ενέργεια για ειρηνικούς σκοπούς, µε τη βοήθεια ενός Κοινού Κέντρου Ερευνών, το οποίο αποτελείται από επτά ερευνητικά ιδρύµατα.

Ωστόσο, η ευρωπαϊκή έρευνα, για να µην υστερήσει σε σχέση µε τον παγκόσµιο ανταγωνισµό, έπρεπε να διαφοροποιηθεί και να καταργήσει τους φραγµούς ανάµεσα στα εθνικά ερευνητικά προγράµµατα, φέρνοντας σε επαφή όσο το δυνατόν περισσότερους επιστήµονες και βοηθώντας τους να βρουν βιοµηχανικές εφαρµογές για τις ανακαλύψεις τους.

Σήµερα, η κοινή έρευνα σε επίπεδο ΕΕ έχει στόχο να συµπληρώσει τα εθνικά ερευνητικά προγράµµατα. Επικεντρώνεται σε έργα για τα οποία συνεργάζονται πολλά εργαστήρια από διάφορες χώρες της ΕΕ. Χρηµατοδοτεί επίσης τη βασική έρευνα σε τοµείς όπως η ελεγχόµενη θερµοπυρηνική σύντηξη —µια εν δυνάµει ανεξάντλητη πηγή ενέργειας για τον 21ο αιώνα. Επιπλέον, ενθαρρύνει την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη σε βασικούς κλάδους, όπως τα ηλεκτρονικά προϊόντα και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, που αντιµετωπίζουν σκληρό ανταγωνισµό από χώρες εκτός Ευρώπης.

Στόχος της ΕΕ είναι οι δαπάνες για την έρευνα να ανέλθουν στο 3 % του ΑΕγχΠ της. Το βασικό µέσο για τη χρηµατοδότηση της έρευνας της ΕΕ είναι µια σειρά «προγραµµάτων-πλαισίων». Το «Ορίζοντας 2020», το όγδοο πρόγραµµα-πλαίσιο έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης, καλύπτει την περίοδο 2014-2020. Το µεγαλύτερο µέρος του προϋπολογισµού του, που υπερβαίνει τα 80 δισ. ευρώ, δαπανάται για έρευνα σε τοµείς όπως είναι η υγεία, τα τρόφιµα και η γεωργία, οι τεχνολογίες της πληροφορίας και επικοινωνίας, οι νανοεπιστήµες, η ενέργεια, το περιβάλλον, οι µεταφορές, η ασφάλεια, το διάστηµα και οι κοινωνικοοικονοµικές επιστήµες. Άλλα προγράµµατα προωθούν τη διεθνή συνεργασία σε ερευνητικά σχέδια προηγµένης τεχνολογίας και στηρίζουν τους ερευνητές και την επαγγελµατική τους ανέλιξη.

γ) Ενέργεια

Σήµερα, η ΕΕ εισάγει περισσότερους από τους µισούς ενεργειακούς πόρους που χρησιµοποιεί, γεγονός που την καθιστά τον µεγαλύτερο εισαγωγέα ενέργειας στον κόσµο. Οι Ευρωπαίοι είναι ευάλωτοι στις περικοπές του εφοδιασµού ή στην άνοδο των τιµών που οφείλονται σε διεθνείς κρίσεις. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η ΕΕ καταβάλλει προσπάθειες προκειµένου να µειώσει την κατανάλωση ορυκτών καυσίµων και να αντιστρέψει τη διαδικασία της υπερθέρµανσης του πλανήτη.

Λαµβάνονται διάφορα µέτρα µε σκοπό, για παράδειγµα, να εξοικονοµηθεί ενέργεια µέσω εξυπνότερης χρήσης της, να αναπτυχθούν εναλλακτικές πηγές ενέργειας (και ιδίως ανανεώσιµες πηγές ενέργειας), και να ενταθεί η διεθνής συνεργασία. Η καλύτερη µόνωση των κτιρίων συνιστά νευραλγικό τοµέα, αφού ακριβώς εξαιτίας των σχετικών προβληµάτων η ΕΕ καταναλώνει 40 % της ενέργειάς της και παράγει 36 % των επιβλαβών εκποµπών, όπως αέρια θερµοκηπίου. Η έρευνα και η ανάπτυξη στον τοµέα της ενέργειας στην Ευρώπη εστιάζεται στην ηλιακή, την αιολική και την πυρηνική ενέργεια, καθώς και στην ενέργεια από βιοµάζα.

Σηµαντική προτεραιότητα της ενεργειακής πολιτικής είναι να εξασφαλίσει καλύτερη συνδεσιµότητα των δικτύων ενέργειας και µεταφορών σ’ ολόκληρη την Ευρώπη. Αυτό µπορεί να οδηγήσει σε αποτελεσµατικότερη χρήση της ενέργειας, τόσο για τεχνικούς λόγους όσο και λόγω των κοινών αγορών. Τα περισσότερα έργα που επωφελούνται από το επενδυτικό σχέδιο για την Ευρώπη, το οποίο παρουσιάστηκε από τον πρόεδρο Γιούνκερ το 2014, προωθούν την αποτελεσµατική, καθαρή και ανανεώσιµη ενέργεια. Τα έργα αυτά περιλαµβάνουν τη διασύνδεση των ενεργειακών δικτύων της Ισπανίας και της Πορτογαλίας µε τα ενεργειακά δίκτυα της Γαλλίας, καθώς και τη διασύνδεση των δικτύων γύρω από τη Βαλτική Θάλασσα.

Η Ευρώπη δραστηριοποιείται και σε διεθνές επίπεδο, ιδίως µε τη Ρωσία και τη Μέση Ανατολή, για να εξασφαλίσει τη συνέχιση των ενεργειακών προµηθειών.

II. ΠΟΛΙΤΙΚΈΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΎΗΣ

Για να διασφαλιστεί η σωστή λειτουργία της ενιαίας αγοράς (βλέπε κεφάλαιο 6) πρέπει να διορθωθούν οι ανισορροπίες της. Αυτός είναι ο στόχος των «πολιτικών αλληλεγγύης» της ΕΕ, που έχουν σχεδιαστεί για τη στήριξη των περιοχών µε τη µικρότερη ανάπτυξη και των τοµέων της οικονοµίας που αντιµετωπίζουν δυσκολίες. Η ΕΕ συµβάλλει επίσης στην αναδιάρθρωση των βιοµηχανιών που έχουν υποστεί σοβαρό πλήγµα από τον ταχέως αναπτυσσόµενο διεθνή ανταγωνισµό.

α) Περιφερειακές ενισχύσεις και πολιτική συνοχής

Στο πλαίσιο του προϋπολογισµού της ΕΕ για την περίοδο 2014-2020, η πολιτική της ΕΕ για τη συνοχή επενδύει 325 δισ. ευρώ —ή το 34 % του προϋπολογισµού της ΕΕ— στα κράτη µέλη της ΕΕ, τις περιφέρειες και τις πόλεις τους, µε σκοπό να προωθηθεί ο στόχος που έχει τεθεί για όλη την ΕΕ και ο οποίος έγκειται στη δηµιουργία ανάπτυξης και απασχόλησης, καθώς και στην αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής, της ενεργειακής εξάρτησης και του κοινωνικού αποκλεισµού.

Οι στόχοι αυτοί χρηµατοδοτούνται από συγκεκριµένα κονδύλια της ΕΕ, τα οποία συµπληρώνουν ή δηµιουργούν κίνητρα για επενδύσεις από τον ιδιωτικό τοµέα και από τις εθνικές και περιφερειακές διοικήσεις:

• Το Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης χρηµατοδοτεί επενδυτικά έργα περιφερειακής ανάπτυξης και χρησιµοποιείται για την ανάπτυξη της οικονοµίας των περιφερειών που παρουσιάζουν αναπτυξιακή υστέρηση. Καλύπτει επίσης την ανασυγκρότηση βιοµηχανικών περιοχών που παρακµάζουν.
• Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο χρηµατοδοτεί την επαγγελµατική κατάρτιση και βοηθά τα άτοµα στην εξεύρεση εργασίας. Μια νέα πρωτοβουλία µε προϋπολογισµό 6 δισ. ευρώ έχει σχεδιαστεί για να βοηθήσει τους νέους να εισέλθουν στην αγορά εργασίας σε περιοχές όπου το ποσοστό ανεργίας στους νέους υπερβαίνει το 25 %. Η χρηµατοδότηση χορηγείται πρωτίστως για να εξασφαλιστεί ότι οι άνεργοι θα λαµβάνουν την απαιτούµενη κατάρτιση.
• Το Ταµείο Συνοχής χρηµατοδοτεί υποδοµές µεταφορών και περιβαλλοντικά έργα σε χώρες της ΕΕ µε κατά κεφαλή ΑΕγχΠ µικρότερο από το 90 % του µέσου όρου της ΕΕ.

β) Η κοινή γεωργική πολιτική και η κοινή αλιευτική πολιτική

Στόχοι της κοινής γεωργικής πολιτικής της ΕΕ, όπως ορίζονταν αρχικά στη Συνθήκη της Ρώµης το 1957, ήταν η εξασφάλιση ενός δίκαιου βιοτικού επιπέδου για τους γεωργούς, η σταθεροποίηση των αγορών, η διασφάλιση του εφοδιασµού των καταναλωτών σε λογικές τιµές και ο εκσυγχρονισµός των γεωργικών υποδοµών. Οι στόχοι αυτοί έχουν σε µεγάλο βαθµό επιτευχθεί. Επιπλέον, οι καταναλωτές σήµερα απολαµβάνουν την ασφάλεια του εφοδιασµού και οι τιµές των γεωργικών προϊόντων παραµένουν σταθερές, προστατευόµενες από τις διακυµάνσεις στην παγκόσµια αγορά. Η κοινή γεωργική πολιτική χρηµατοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταµείο Γεωργικών Εγγυήσεων και το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταµείο Αγροτικής Ανάπτυξης.

Ωστόσο, η κοινή γεωργική πολιτική της ΕΕ έπεσε θύµα της ίδιας της επιτυχίας της. Η παραγωγή υπερκάλυψε την κατανάλωση, προκαλώντας µεγάλη επιβάρυνση στον προϋπολογισµό της ΕΕ. Για να λυθεί αυτό το πρόβληµα, ήταν απαραίτητος ο επαναπροσδιορισµός της γεωργικής πολιτικής. Οι µεταρρυθµίσεις αυτές απέδωσαν καρπούς: η παραγωγή έχει µειωθεί.

Ο νέος ρόλος της γεωργικής κοινότητας είναι να εξασφαλίσει την οικονοµική δραστηριότητα σε κάθε αγροτική περιοχή και να διασφαλίσει την πολυµορφία και τη βιωσιµότητα της ευρωπαϊκής υπαίθρου. Η πολυµορφία αυτή και η αναγνώριση ενός «αγροτικού τρόπου ζωής», όπου οι άνθρωποι ζουν σε αρµονία µε τη γη, αποτελεί σηµαντικό στοιχείο της ταυτότητας της Ευρώπης. Επιπλέον, η ευρωπαϊκή γεωργία µπορεί να συµβάλει σηµαντικά στην καταπολέµηση της κλιµατικής αλλαγής, στην προστασία της άγριας πανίδας και χλωρίδας και στην εξασφάλιση τροφής για τον παγκόσµιο πληθυσµό.

Επιπρόσθετα, έχουν καταρτιστεί σχέδια που αποβλέπουν στην προώθηση και την προστασία των ονοµασιών τοπικών και περιφερειακών ποιοτικών γεωργικών προϊόντων και τροφίµων στην ΕΕ.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επίσης κοινή αλιευτική πολιτική. Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής θεσπίζονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο κανόνες για τη διαχείριση των αλιευτικών στόλων και τη διατήρηση των ιχθυαποθεµάτων.

γ) Η κοινωνική διάσταση

Στόχος της κοινωνικής πολιτικής της ΕΕ είναι να εξαλειφθούν οι πιο καταφανείς ανισότητες στην ευρωπαϊκή κοινωνία. Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο ιδρύθηκε το 1961 για να προωθήσει τη δηµιουργία θέσεων απασχόλησης και να διευκολύνει τους εργαζόµενους να µετακινούνται από µια µορφή απασχόλησης και/ή γεωγραφική περιοχή σε µιαν άλλη.

Η ΕΕ δεν επιδιώκει να βελτιώσει τις κοινωνικές συνθήκες στην Ευρώπη µόνο µέσω της χορήγησης χρηµατοδοτικής ενίσχυσης. Η ενίσχυση από µόνη της δεν θα µπορούσε ποτέ να λύσει όλα τα προβλήµατα που προκαλεί η οικονοµική ύφεση ή η περιφερειακή υπανάπτυξη. Τα δυναµικά αποτελέσµατα της ανάπτυξης πρέπει, πρωτίστως, να προάγουν την κοινωνική πρόοδο. Αυτό συναρτάται µε µια νοµοθεσία που εγγυάται ένα στέρεο σύνολο ελάχιστων δικαιωµάτων. Μερικά από τα δικαιώµατα αυτά κατοχυρώνονται στις Συνθήκες, όπως το δικαίωµα ίσης αµοιβής γυναικών και ανδρών για ίση εργασία. Άλλα δικαιώµατα ορίζονται σε οδηγίες που αφορούν την προστασία των εργαζοµένων (υγεία και ασφάλεια στην εργασία) και στα στοιχειώδη πρότυπα ασφάλειας.

Ο ενωσιακός Χάρτης των Θεµελιωδών Κοινωνικών ∆ικαιωµάτων των Εργαζοµένων, που αποτέλεσε αναπόσπαστο µέρος της Συνθήκης για την ΕΕ το 1997, ορίζει τα δικαιώµατα που πρέπει να απολαµβάνουν όλοι οι εργαζόµενοι της ΕΕ: την ελεύθερη κυκλοφορία, τη δίκαιη αµοιβή, τη βελτίωση των όρων εργασίας, την κοινωνική προστασία, το δικαίωµα να συγκροτούν ενώσεις και να πραγµατοποιούν συλλογικές διαπραγµατεύσεις, το δικαίωµα στην επαγγελµατική κατάρτιση, την ίση µεταχείριση ανδρών και γυναικών, την ενηµέρωση των εργαζοµένων, τη διαβούλευση και τη συµµετοχή, την προστασία της υγείας και την ασφάλεια στον χώρο εργασίας, και την προστασία των ανηλίκων, των ηλικιωµένων και των ατόµων µε αναπηρία.

∆ιεξάγονται συζητήσεις σχετικά µε τον τρόπο οργάνωσης της ευρωπαϊκής κοινωνικής προστασίας σε µια µελλοντική αγορά εργασίας που επηρεάζεται διαρκώς περισσότερο από τις νέες τεχνολογίες και την παγκοσµιοποίηση.

III. Ο ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΌΣ ΤΗΣ ΕΕ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, για να χρηµατοδοτήσει τις πολιτικές της, διαθέτει ετήσιο προϋπολογισµό, που το 2017 υπερέβη τα 157 δισ. ευρώ. Το ποσό αυτό αντιπροσωπεύει περίπου 1 % του συνολικού ακαθάριστου εθνικού εισοδήµατος του συνόλου των κρατών µελών.

Ο προϋπολογισµός αυτός χρηµατοδοτείται από τους αποκαλούµενους «ίδιους πόρους» της ΕΕ. Αυτοί οι πόροι αντλούνται κυρίως από:

• δασµούς σε προϊόντα που εισάγονται στην ΕΕ, συµπεριλαµβανοµένων των γεωργικών εισφορών·
• ένα ποσοστό του φόρου προστιθέµενης αξίας (ΦΠΑ) που επιβάλλεται σε προϊόντα και υπηρεσίες σ’ όλη την ΕΕ·
• συνεισφορές από τα κράτη µέλη ανάλογα µε τον πλούτο της κάθε χώρας.

Η κατανοµή των δαπανών αποτυπώνεται στον προϋπολογισµό του 2017:

• έξυπνη και χωρίς αποκλεισµούς ανάπτυξη — 75 δισ. ευρώ, που περιλαµβάνουν τη στήριξη των περιφερειών και την πραγµατοποίηση επενδύσεων, τα προγράµµατα έρευνας και τα διευρωπαϊκά δίκτυα µεταφορών και ενέργειας·
• φυσικοί πόροι — 58 δισ. ευρώ, κυρίως για τη γεωργία, την αγροτική ανάπτυξη και το περιβάλλον·
• ασφάλεια και ιθαγένεια — 4 δισ. ευρώ, π.χ. για την προστασία των συνόρων και το πρόγραµµα «Erasmus+»·
• «Η Ευρώπη στον κόσµο» — 10 δισ. ευρώ, για την εξωτερική πολιτική και την αναπτυξιακή βοήθεια·
• διοικητικές δαπάνες — 9 δισ. ευρώ.

Κάθε ετήσιος προϋπολογισµός αποτελεί µέρος ενός επταετούς δηµοσιονοµικού κύκλου, ο οποίος είναι γνωστός ως «πολυετές δηµοσιονοµικό πλαίσιο». Ο προϋπολογισµός αυτός καταρτίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και απαιτείται η οµόφωνη έγκρισή του από τα κράτη µέλη, καθώς και η διαπραγµάτευση και έγκρισή του από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Το πολυετές δηµοσιονοµικό πλαίσιο για την περίοδο 2014-2020 καθορίστηκε το 2013. Το συνολικό όριο δαπανών µειώθηκε κατά σχεδόν 3 % σε πραγµατικούς όρους σε σύγκριση µε την προηγούµενη περίοδο, που εκτεινόταν από το 2007 ως το 2013.

Αυτό το σχέδιο δαπανών επιδιώκει να τονώσει την ανάπτυξη και την απασχόληση στην Ευρώπη, ενθαρρύνοντας τη βιώσιµη γεωργία και καθιστώντας την Ευρώπη περισσότερο φιλική προς το περιβάλλον. Αυξάνονται τα κονδύλια µε τα οποία χρηµατοδοτούνται η έρευνα και η καινοτοµία, η εκπαίδευση και η κατάρτιση, καθώς και οι εξωτερικές σχέσεις. Ειδικά κονδύλια θα χορηγηθούν για την καταπολέµηση του εγκλήµατος και της τροµοκρατίας και για τη χρηµατοδότηση των πολιτικών µετανάστευσης και ασύλου. Οι δαπάνες στον τοµέα του κλίµατος αναµένεται ότι θα αντιπροσωπεύσουν τουλάχιστον 20 % των δαπανών της ΕΕ την περίοδο 2014-2020.

∆έκα προτεραιότητες για την Ευρώπη

Από τον Νοέµβριο του 2014 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υπό την προεδρία του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, έθεσε τις 10 βασικές της προτεραιότητες.

1. Νέα ώθηση στην απασχόληση, την ανάπτυξη και τις επενδύσεις
2. Συνδεδεµένη ψηφιακή ενιαία αγορά
3. Ανθεκτική ενεργειακή ένωση µε µακρόπνοη πολιτική για την κλιµατική αλλαγή
4. Βαθύτερη και δικαιότερη εσωτερική αγορά µε ενισχυµένη βιοµηχανική βάση
5. Βαθύτερη και δικαιότερη οικονοµική και νοµισµατική ένωση
6. Εύλογη και ισορροπηµένη συµφωνία ελεύθερων συναλλαγών µε τις Ηνωµένες Πολιτείες
7. Χώρος δικαιοσύνης και θεµελιωδών δικαιωµάτων µε βάση την αµοιβαία εµπιστοσύνη
8. Νέα πολιτική για τη µετανάστευση
9. Ισχυρότερος παγκόσµιος παράγοντας
10. Ένωση δηµοκρατικής αλλαγής

Ποιος κάνει τι; Επιµερισµός αρµοδιοτήτων µεταξύ της ΕΕ και των κρατών µελών της

• Η ενιαία αγορά είναι ένα από τα σηµαντικότερα επιτεύγµατα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι περιορισµοί µεταξύ των κρατών µελών όσον αφορά το εµπόριο και τον ελεύθερο ανταγωνισµό εξαλείφθηκαν σταδιακά, µε αποτέλεσµα να βελτιωθεί το βιοτικό επίπεδο.
• Οι «τέσσερις ελευθερίες» συνιστούν τη βάση της ενιαίας αγοράς: ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, των αγαθών, των υπηρεσιών και των κεφαλαίων.
• Με την πάροδο των χρόνων, η ΕΕ εισήγαγε ορισµένες πολιτικές (για τις µεταφορές, τον ανταγωνισµό κ.λπ.), προκειµένου να διασφαλιστεί ότι το άνοιγµα της αγοράς θα ωφελήσει όσο το δυνατόν περισσότερες επιχειρήσεις και καταναλωτές.
• Η ενιαία αγορά δεν έχει εξελιχθεί ακόµα σε µια ενιαία οικονοµία: ορισµένοι τοµείς (ιδίως οι υπηρεσίες γενικού συµφέροντος) εξακολουθούν να υπόκεινται στις εθνικές νοµοθεσίες. Η ελευθερία παροχής υπηρεσιών είναι επωφελής, γιατί αποτελεί κίνητρο οικονοµικής δραστηριότητας.
• Η χρηµατοπιστωτική κρίση που ξέσπασε το 2008 οδήγησε την ΕΕ στη δηµιουργία µιας «τραπεζικής ένωσης», µε αυστηρότερους κανόνες για την προστασία των αποταµιεύσεων και κοινή ευρωπαϊκή εποπτεία των τραπεζών.

I. ΕΠΊΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΣΤΌΧΟΥ ΤΟΥ 1993

α) Η αρχική κοινή αγορά

Η Συνθήκη του 1957 για τη δηµιουργία της Ευρωπαϊκής Οικονοµικής Κοινότητας (ΕΟΚ) επέτρεψε την κατάργηση των τελωνειακών φραγµών µεταξύ των κρατών µελών και την εφαρµογή ενός κοινού δασµολογίου για τις εισαγωγές από χώρες εκτός Κοινότητας. Ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε την 1η Ιουλίου 1968.

Ωστόσο, οι δασµοί αποτελούν µία µόνο πτυχή του προστατευτισµού. Τη δεκαετία του 1970, άλλοι εµπορικοί φραγµοί παρεµπόδιζαν την πλήρη υλοποίηση της κοινής αγοράς. Η ύπαρξη τεχνικών προτύπων, κανόνων για την υγεία και την ασφάλεια, ελέγχων στις συναλλαγές και εθνικών κανονιστικών ρυθµίσεων σχετικά µε το δικαίωµα άσκησης ορισµένων επαγγελµάτων περιόριζε την ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων, αγαθών και κεφαλαίων.

β) Ο στόχος του 1993

Τον Ιούνιο του 1985 η Επιτροπή, υπό τον τότε πρόεδρό της Ζακ Ντελόρ, εξέδωσε µια λευκή βίβλο στην οποία παρουσίαζε σχέδια για την κατάργηση, σε διάστηµα επτά ετών, όλων των φυσικών, τεχνικών και φορολογικών φραγµών της ελεύθερης κυκλοφορίας στο εσωτερικό της ΕΟΚ. Στόχος ήταν να προωθηθεί η ανάπτυξη της εµπορικής και βιοµηχανικής δραστηριότητας στο εσωτερικό της «ενιαίας αγοράς» —ενός µεγάλου, ενοποιηµένου οικονοµικού χώρου αντίστοιχου µε αυτού των Ηνωµένων Πολιτειών της Αµερικής.

Οι διαπραγµατεύσεις ανάµεσα στις κυβερνήσεις των κρατών µελών οδήγησαν σε µια νέα Συνθήκη, την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, η οποία τέθηκε σε ισχύ τον Ιούλιο του 1987. Στις διατάξεις της προέβλεπε, µεταξύ άλλων, τα εξής:

• επέκταση των εξουσιών της ΕΟΚ σε ορισµένους τοµείς πολιτικής (όπως στην κοινωνική πολιτική, την έρευνα και το περιβάλλον)·
• τη δηµιουργία της ενιαίας αγοράς µέχρι το τέλος του 1992·
• την ευρύτερη χρήση της δυνατότητας έκδοσης αποφάσεων του Συµβουλίου Υπουργών µε ειδική πλειοψηφία, ώστε να διευκολυνθεί η λήψη αποφάσεων για την ενιαία αγορά.

II. ΠΡΌΟΔΟΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΔΌΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΙΑΊΑΣ ΑΓΟΡΆΣ

α) Φυσικοί φραγµοί

Έχουν καταργηθεί όλοι οι συνοριακοί έλεγχοι των εµπορευµάτων στο εσωτερικό της ΕΕ, όπως και οι τελωνειακοί έλεγχοι των προσώπων, αλλά η αστυνοµία εξακολουθεί να διενεργεί δειγµατοληπτικούς ελέγχους στο πλαίσιο της καταπολέµησης του εγκλήµατος και των ναρκωτικών.

Τον Ιούνιο του 1985 πέντε από τα 10 κράτη µέλη υπέγραψαν τη Συµφωνία του Σένγκεν, µε βάση την οποία άρχισαν να συνεργάζονται οι εθνικές αστυνοµικές αρχές τους και θεσπίστηκε µια κοινή πολιτική ασύλου και θεωρήσεων εισόδου (βίζας). Έτσι, µπόρεσαν να καταργηθούν πλήρως οι έλεγχοι των προσώπων στα σύνορα µεταξύ των χωρών του Σένγκεν (βλέπε κεφάλαιο 10: «Μια Ευρώπη ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης»). Σήµερα, η ζώνη Σένγκεν αποτελείται από 26 ευρωπαϊκές χώρες, στις οποίες περιλαµβάνονται και τέσσερις χώρες που δεν είναι µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ελβετία, Ισλανδία, Λιχτενστάιν και Νορβηγία).

β) Τεχνικοί φραγµοί

Οι χώρες της ΕΕ συµφώνησαν την αµοιβαία αναγνώριση των εθνικών κανόνων τους σχετικά µε την πώληση των περισσότερων αγαθών. Από τότε που εκδόθηκε η απόφαση-ορόσηµο του Ευρωπαϊκού ∆ικαστηρίου στην υπόθεση Cassis de Dijon, το 1979, κάθε προϊόν που παράγεται και πωλείται νόµιµα σε ένα κράτος µέλος πρέπει να επιτρέπεται να διατίθεται στην αγορά όλων των άλλων κρατών µελών.

Όσον αφορά τις υπηρεσίες, οι χώρες της ΕΕ αναγνωρίζουν αµοιβαία ή συντονίζουν τις εθνικές διατάξεις τους που επιτρέπουν την άσκηση επαγγελµάτων στον νοµικό, ιατρικό, τουριστικό και τραπεζικό τοµέα, τον τοµέα των ασφαλειών κ.ά. Ωστόσο, η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων απέχει πολύ από την ολοκλήρωσή της. Παρά την οδηγία του 2005 για την αναγνώριση των επαγγελµατικών προσόντων, εξακολουθούν να υπάρχουν εµπόδια όσον αφορά τη µετακίνηση προσώπων σε άλλες χώρες της ΕΕ ή την άσκηση ορισµένων τύπων εργασίας σ’ αυτές. Παρόλα αυτά, άνθρωποι µε επαγγελµατικά προσόντα (δικηγόροι, ιατροί, οικοδόµοι ή υδραυλικοί) έχουν ολοένα και µεγαλύτερη ελευθερία να ασκούν το επάγγελµά τους οπουδήποτε στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει λάβει µέτρα για τη βελτίωση της κινητικότητας των εργαζοµένων, και ιδίως για να εξασφαλίσει ότι οι τίτλοι σπουδών και τα επαγγελµατικά προσόντα που αποκτώνται σε µία χώρα της ΕΕ αναγνωρίζονται και σε όλες τις υπόλοιπες.

Ορισµένοι εργάζονται προσωρινά σε άλλη χώρα της ΕΕ, π.χ. αν µια κατασκευαστική εταιρεία έχει ένα έργο σε άλλη χώρα της ΕΕ από εκείνη στην οποία εδρεύει. Σύµφωνα µε τους κανόνες της ΕΕ, οι όροι εργασίας για τους αποκαλούµενους «αποσπασµένους εργαζόµενους» πρέπει να είναι ισοδύναµοι µε εκείνους που ισχύουν για άλλους εργαζόµενους στη χώρα όπου επιτελείται η εργασία.

γ) Φορολογικοί φραγµοί

Οι φορολογικοί φραγµοί µειώθηκαν µε τη µερική ευθυγράµµιση των εθνικών συντελεστών ΦΠΑ. Τα κράτη µέλη καθόρισαν κοινούς κανόνες και ελάχιστους συντελεστές, ώστε να αποφεύγεται η στρέβλωση του διασυνοριακού ανταγωνισµού εντός της ΕΕ.

δ) ∆ηµόσιες συµβάσεις

Οι συµβάσεις έργων στον δηµόσιο τοµέα αποτελούν σηµαντικό µέρος της οικονοµίας — αντιπροσωπεύουν 19 % του ΑΕγχΠ. Υπάρχει πλέον ελευθερία υποβολής προσφορών από ολόκληρη την ΕΕ για δηµόσιες συµβάσεις σε οποιαδήποτε χώρα της ΕΕ. Αυτό έχει επιτευχθεί χάρη στις οδηγίες της ΕΕ για τις συµβάσεις υπηρεσιών, προµηθειών και έργων σε πολλούς τοµείς, όπως της ύδρευσης, της ενέργειας και των τηλεπικοινωνιών.

Η ενιαία αγορά είναι προς όφελος όλων των καταναλωτών. Παραδείγµατος χάρη, το άνοιγµα των εσωτερικών αγορών υπηρεσιών µείωσε δραστικά τις τιµές των τηλεφωνικών κλήσεων σ ένα κλάσµα των τιµών που ίσχυαν πριν από 10-15 χρόνια. Υπό την πίεση του ανταγωνισµού έχουν επίσης µειωθεί σηµαντικά και τα αεροπορικά εισιτήρια στην Ευρώπη.

III. ΕΡΓΑΣΊΕΣ ΣΕ ΕΞΈΛΙΞΗ

α) Χρηµατοπιστωτικές υπηρεσίες

Το 2008 µε το ξέσπασµα της κρίσης των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου στις Ηνωµένες Πολιτείες, µια εκτεταµένη χρηµατοπιστωτική κρίση συντάραξε τα τραπεζικά συστήµατα και τις οικονοµίες του κόσµου και βύθισε την Ευρωπαϊκή Ένωση σε ύφεση το 2009. Μέρος της αντίδρασης που επακολούθησε ήταν να µεταρρυθµιστεί ο τρόπος λειτουργίας των τραπεζών και των χρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων, προκειµένου να αποκτήσουν µεγαλύτερη διαφάνεια και να καταστούν περισσότερο υπόλογα. Αυτό επιτεύχθηκε µε τη δηµιουργία της «τραπεζικής ένωσης». Οι νέοι ενωσιακοί κανόνες παρέχουν µεγαλύτερη προστασία στις τραπεζικές καταθέσεις, αυξάνουν το ποσό των κεφαλαίων που πρέπει να κατέχουν οι τράπεζες προκειµένου να είναι πιο σταθερές, ρυθµίζουν σύνθετα χρηµατοπιστωτικά προϊόντα και θέτουν ανώτατα όρια στα µπόνους των τραπεζικών στελεχών. Οι τράπεζες στη ζώνη του ευρώ βρίσκονται υπό την εποπτεία ενός πανευρωπαϊκού συστήµατος, υπό τη διεύθυνση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Υπάρχουν επίσης νέοι κανόνες σχετικά µε το κλείσιµο προβληµατικών τραπεζών. Πλέον, ένα ειδικό ταµείο εξασφαλίζει ότι τα έξοδα που συνεπάγεται το κλείσιµο αυτών των τραπεζών καταβάλλονται από τις τράπεζες και όχι από τους φορολογούµενους πολίτες.

Οι ευρωπαίοι ηγέτες καταβάλλουν προσπάθειες προκειµένου να ενισχύσουν περαιτέρω την ενιαία αγορά κεφαλαίων. Στόχος είναι να διευκολυνθούν οι µικρές επιχειρήσεις στη χρηµατοδότηση των δραστηριοτήτων τους και να γίνουν ελκυστικότερες οι επενδύσεις στην Ευρώπη.

Οι µεταρρυθµίσεις της φορολόγησης των επιχειρήσεων βρίσκονται επίσης υπό συζήτηση. Το σκεπτικό είναι ότι τα κράτη µέλη της ΕΕ πρέπει να καθορίσουν κοινούς κανόνες για τον υπολογισµό της βάσης επί της οποίας φορολογούν τις επιχειρήσεις. Οι χώρες θα εξακολουθούν να επιβάλλουν διαφορετικούς φορολογικούς συντελεστές, αλλά οι κοινοί κανόνες αναµένεται ότι θα µειώσουν κατά πολύ το κόστος λειτουργίας των επιχειρήσεων σε άλλη χώρα και θα περιορίσουν τη φοροαποφυγή. Αναµένεται επίσης ότι θα είναι πια αδύνατον µεµονωµένες χώρες να προσφέρουν ευνοϊκές φορολογικές συµφωνίες στις επιχειρήσεις, προκειµένου να προσελκύουν επενδύσεις από το εξωτερικό.

β) Πειρατεία και παραποίηση/αποµίµηση

Τα προϊόντα της ΕΕ έχουν ανάγκη προστασίας από την πειρατεία και την παραποίηση/αποµίµηση. Σύµφωνα µε τις εκτιµήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τα εγκλήµατα αυτά κοστίζουν στην ΕΕ χιλιάδες θέσεις εργασίας κάθε χρόνο. Για τον λόγο αυτό, η Επιτροπή και οι εθνικές κυβερνήσεις συνεργάζονται για να επεκταθεί η προστασία των δικαιωµάτων πνευµατικής ιδιοκτησίας και των διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας.

IV. ΠΟΛΙΤΙΚΈΣ ΠΟΥ ΣΤΗΡΊΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΝΙΑΊΑ ΑΓΟΡΆ

α) Μεταφορές

Οι δραστηριότητες της ΕΕ εστιάστηκαν στην εξασφάλιση της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών στον τοµέα των χερσαίων µεταφορών. Συγκεκριµένα, αυτό σηµαίνει ότι παρέχεται στις εταιρείες µεταφορών ελεύθερη πρόσβαση στη διεθνή αγορά µεταφορών και επιτρέπεται στις εταιρείες µεταφορών από κάθε χώρα της ΕΕ να λειτουργούν σε όλες τις άλλες χώρες της ΕΕ. Η ΕΕ προσπαθεί επίσης να διασφαλίσει δίκαιο ανταγωνισµό στις οδικές µεταφορές µέσω, για παράδειγµα, της εναρµόνισης των διατάξεων για τα επαγγελµατικά προσόντα των εργαζοµένων και την πρόσβαση στην αγορά, την ελεύθερη άσκηση επαγγελµατικής δραστηριότητας και παροχή υπηρεσιών, τον χρόνο οδήγησης και την οδική ασφάλεια.

Στις αεροπορικές µεταφορές της Ευρώπης δέσποζαν οι εθνικοί αεροµεταφορείς και τα κρατικά αεροδρόµια. Η ενιαία αγορά τα άλλαξε όλα αυτά. Όλες οι αεροπορικές εταιρείες της ΕΕ µπορούν πλέον να παρέχουν υπηρεσίες αεροµεταφοράς σε οποιοδήποτε δροµολόγιο στο εσωτερικό της ΕΕ και να καθορίζουν τον ναύλο σε όποιο επίπεδο επιθυµούν. Κατά συνέπεια, έχουν ανοίξει πολλά νέα δροµολόγια και οι τιµές έχουν µειωθεί δραστικά. Αυτό ήταν προς όφελος όλων: των επιβατών, των αεροπορικών εταιρειών, των αεροδροµίων και των εργαζοµένων.

Αντίστοιχα, οι επιβάτες επωφελούνται από την αύξηση του ανταγωνισµού µεταξύ των σιδηροδροµικών εταιρειών.

Οι θαλάσσιες µεταφορές, είτε εκτελούνται από ευρωπαϊκές εταιρείες είτε από πλοία µε σηµαίες άλλων κρατών, υπόκεινται στους κανόνες ανταγωνισµού της ΕΕ. Οι κανόνες αυτοί έχουν στόχο να καταπολεµήσουν τις αθέµιτες πρακτικές τιµολόγησης (σηµαίες ευκαιρίας) και επίσης να διευθετήσουν τις δυσκολίες που αντιµετωπίζει η ναυπηγική βιοµηχανία στην Ευρώπη.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηµατοδοτεί φιλόδοξα σχέδια στον τοµέα των νέων τεχνολογιών, όπως το δορυφορικό σύστηµα πλοήγησης Galileo, το ευρωπαϊκό σύστηµα διαχείρισης της κυκλοφορίας των τρένων και το SESAR, ένα πρόγραµµα εκσυγχρονισµού των συστηµάτων αεροπλοΐας. Έχουν γίνει πολύ αυστηρότεροι οι κανόνες οδικής ασφάλειας (σε θέµατα όπως η συντήρηση των αυτοκινήτων, η µεταφορά επικίνδυνων εµπορευµάτων και η ασφάλεια του οδικού δικτύου). Επιπλέον, προστατεύονται αποτελεσµατικότερα τα δικαιώµατα των επιβατών χάρη στη θέσπιση µιας ολοκληρωµένης δέσµης δικαιωµάτων για όλους τους τρόπους µεταφορών: οδικώς, αεροπορικώς, σιδηροδροµικώς και µε πλωτά µέσα. Οι επιβάτες στην ΕΕ, συµπεριλαµβανοµένων των επιβατών µε αναπηρία ή µε µειωµένη κινητικότητα, έχουν δικαίωµα σε ακριβείς, έγκαιρες και προσβάσιµες πληροφορίες, σε παροχή βοήθειας και, σε ορισµένες περιπτώσεις, σε αποζηµίωση σε περίπτωση ακύρωσης ή µεγάλων καθυστερήσεων. Οι επενδύσεις στις υποδοµές µεταφορών συνιστούν βασική προτεραιότητα του επενδυτικού σχεδίου για την Ευρώπη, το οποίο παρουσίασε η ΕΕ το 2014.

β) Ανταγωνισµός

Η πολιτική ανταγωνισµού της ΕΕ έχει καθοριστική σηµασία για να εξασφαλίζει ότι, στο εσωτερικό της ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς, ο ανταγωνισµός δεν είναι µόνο ελεύθερος αλλά και δίκαιος. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εφαρµόζει αυτή την πολιτική και, από κοινού µε το ∆ικαστήριο, διασφαλίζει την τήρησή της.

Σκοπός αυτής της πολιτικής είναι να εξασφαλίσει σε όλες τις επιχειρήσεις δίκαιους και ισότιµους όρους ανταγωνισµού στην ενιαία αγορά προς όφελος των καταναλωτών, των επιχειρήσεων και της ευρωπαϊκής οικονοµίας στο σύνολό της.

Οι εµπλεκόµενες εταιρείες ή φορείς οφείλουν να ενηµερώνουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για κάθε συµφωνία που εµπίπτει στους κανόνες της Συνθήκης. Η Επιτροπή πρέπει επίσης να λαµβάνει κοινοποίηση για οποιαδήποτε συγχώνευση ή εξαγορά µε την οποία µια εταιρεία θα µπορούσε να αποκτήσει δεσπόζουσα θέση σε µια συγκεκριµένη αγορά. Η Επιτροπή µπορεί να επιβάλει πρόστιµο απευθείας στις εταιρείες που παραβιάζουν τους κανόνες ανταγωνισµού ή δεν προβαίνουν στην απαιτούµενη κοινοποίηση, όπως συνέβη µε την Microsoft, στην οποία επιβλήθηκε πρόστιµο 900 εκατ. ευρώ το 2008. Το 2017 η Επιτροπή επέβαλε στη Google πρόστιµο ύψους 2,42 δισ. ευρώ για κατάχρηση της δεσπόζουσας θέσης της στην αγορά, επειδή, ως µηχανή αναζήτησης, ευνοούσε τη δική της υπηρεσία σύγκρισης αγορών στις οικείες σελίδες αποτελεσµάτων αναζήτησης, υποβαθµίζοντας τα αντίστοιχα αποτελέσµατα των ανταγωνιστών της.

Αν ένα κράτος µέλος της ΕΕ χορηγήσει ενίσχυση παράνοµα ή δεν κοινοποιήσει µια τέτοια ενίσχυση, η Επιτροπή µπορεί να απαιτήσει την επιστροφή της ενίσχυσης. Τα φορολογικά πλεονεκτήµατα που παραχωρούν οι κυβερνήσεις σε µεµονωµένες επιχειρήσεις µπορούν επίσης να θεωρηθούν παράνοµη κρατική ενίσχυση. Για παράδειγµα, τον Αύγουστο του 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέληξε στο συµπέρασµα ότι η Ιρλανδία χορήγησε στην εταιρεία Apple αθέµιτα φορολογικά πλεονεκτήµατα ύψους 13 δισ. ευρώ.

γ) Προστασία των καταναλωτών και της δηµόσιας υγείας

Σκοπός της νοµοθεσίας σ’ αυτόν τον τοµέα είναι να παρέχει σε όλους τους καταναλωτές τον ίδιο βαθµό χρηµατοπιστωτικής προστασίας και προστασίας της υγείας τους, ανεξάρτητα από το πού ζουν, ταξιδεύουν ή πραγµατοποιούν τις αγορές τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ανάγκη για προστασία ενωσιακής εµβέλειας ήρθε έντονα στο προσκήνιο στα τέλη της δεκαετίας του 1990, όταν ανέκυψαν ζητήµατα ασφάλειας των τροφίµων, όπως η «ασθένεια των τρελών αγελάδων» (ΣΕΒ). Για να υπάρξει ασφαλής επιστηµονική βάση στην οποία θα στηρίζεται η νοµοθεσία για την ασφάλεια των τροφίµων, συστάθηκε το 2002 η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίµων.

Η προστασία του καταναλωτή σε ευρωπαϊκή κλίµακα είναι απαραίτητη και σε πολλούς άλλους τοµείς. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο έχουν εκδοθεί πολλές οδηγίες της ΕΕ που αφορούν, ενδεικτικά, την ασφάλεια των καλλυντικών, των παιχνιδιών, των πυροτεχνηµάτων. Το 1993 συστάθηκε ο Ευρωπαϊκός Οργανισµός Φαρµάκων, για να χειρίζεται τις αιτήσεις αδειοδότησης φαρµακευτικών προϊόντων στην ευρωπαϊκή αγορά. Κανένα φάρµακο δεν µπορεί να τεθεί σε κυκλοφορία στην ΕΕ χωρίς άδεια.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση λαµβάνει επίσης µέτρα για την προστασία των καταναλωτών από ψευδείς και παραπλανητικές διαφηµίσεις, ελαττωµατικά προϊόντα και καταχρήσεις σε τοµείς όπως η χορήγηση πιστώσεων σε καταναλωτές και οι ταχυδροµικές παραγγελίες ή οι πωλήσεις µέσω ίντερνετ.

• Το ευρώ είναι το ενιαίο νόµισµα των 19 από τα 28 κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άρχισε να χρησιµοποιείται στις συναλλαγές χωρίς µετρητά το 1999, και για όλες τις πληρωµές το 2002, όταν τέθηκαν σε κυκλοφορία τα χαρτονοµίσµατα και τα κέρµατα του ευρώ.
• Αναµένεται ότι τα νέα κράτη µέλη θα υιοθετήσουν το ευρώ όταν ικανοποιήσουν τα απαιτούµενα κριτήρια. Μακροπρόθεσµα, όλες οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να ενταχθούν στη ζώνη του ευρώ.
• Το ευρώ παρέχει στους ευρωπαίους καταναλωτές σηµαντικά πλεονεκτήµατα. Οι ταξιδιώτες απαλλάσσονται από το κόστος και την ταλαιπωρία της αλλαγής νοµισµάτων. Οι αγοραστές µπορούν να συγκρίνουν απευθείας τις τιµές σε διάφορες χώρες. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εγγυάται τη σταθερότητα των τιµών. Επίσης, το ευρώ είναι πλέον ένα σηµαντικό αποθεµατικό νόµισµα, µαζί µε το δολάριο των ΗΠΑ. Κατά τη διάρκεια της πρόσφατης χρηµατοπιστωτικής κρίσης, η ύπαρξη του κοινού νοµίσµατος προστάτευσε τις χώρες της ζώνης του ευρώ από την ανταγωνιστική υποτίµηση και τις επιθέσεις των κερδοσκόπων.
• Οι διαρθρωτικές αδυναµίες των οικονοµιών ορισµένων κρατών µελών πράγµατι εκθέτουν το ευρώ σε κερδοσκοπικές επιθέσεις. Η ΕΕ, για να αποτρέψει αυτόν τον κίνδυνο, έχει δηµιουργήσει µηχανισµούς αλληλεγγύης, οι οποίοι έχουν βοηθήσει τις πιο χρεωµένες κυβερνήσεις κατά τη διάρκεια της κρίσης. Το καίριο ζήτηµα για το µέλλον είναι πώς θα επιτευχθούν στενότερος συντονισµός και µεγαλύτερη οικονοµική αλληλεγγύη µεταξύ των κρατών µελών, τα οποία οφείλουν να εξασφαλίσουν τη χρηστή διαχείριση των δηµόσιων οικονοµικών τους και να µειώσουν τα δηµοσιονοµικά τους ελλείµµατα. Σταδιακά αναπτύσσεται το σκέλος της οικονοµικής πολιτικής, που θα συµπληρώσει το νοµισµατικό σκέλος της οικονοµικής και νοµισµατικής ένωσης.

I. ΠΏΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΉΘΗΚΕ ΤΟ ΕΥΡΏ

α) Το ευρωπαϊκό νοµισµατικό σύστηµα

Το 1971 οι ΗΠΑ αποφάσισαν να καταργήσουν τον σταθερό δεσµό ανάµεσα στο δολάριο και την επίσηµη τιµή του χρυσού, δεσµός ο οποίος είχε διασφαλίσει την παγκόσµια νοµισµατική σταθερότητα µετά τον Β´ Παγκόσµιο Πόλεµο. Αυτό έθεσε τέρµα στο σύστηµα των σταθερών συναλλαγµατικών ισοτιµιών. Οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών των χωρών της Ευρωπαϊκής Οικονοµικής Κοινότητας αποφάσισαν να περιορίσουν τις διακυµάνσεις των τιµών συναλλάγµατος σε ανώτατο ποσοστό 2,25 %, δηµιουργώντας µε τον τρόπο αυτό το «ευρωπαϊκό νοµισµατικό σύστηµα», που τέθηκε σε λειτουργία τον Μάρτιο του 1979.

Στη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου της Μαδρίτης, τον Ιούνιο του 1989, οι ηγέτες της ΕΕ υιοθέτησαν ένα σχέδιο τριών σταδίων για την οικονοµική και νοµισµατική ένωση (ΟΝΕ). Το σχέδιο αυτό αποτέλεσε µέρος της Συνθήκης του Μάαστριχτ για την Ευρωπαϊκή Ένωση, που εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο τον ∆εκέµβριο του 1991.

β) Οικονοµική και νοµισµατική ένωση — τα τρία στάδια

Το πρώτο στάδιο, που ξεκίνησε την 1η Ιουλίου 1990, περιλάµβανε:

• την απόλυτα ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων στο εσωτερικό της ΕΕ (κατάργηση των συναλλαγµατικών ελέγχων)·
• την αύξηση των πόρων των διαρθρωτικών ταµείων µε στόχο να ενταθούν οι προσπάθειες για να εξαλειφθούν οι ανισότητες ανάµεσα στις περιφέρειες της Ευρώπης·
• την οικονοµική σύγκλιση µέσω της πολυµερούς εποπτείας των οικονοµικών πολιτικών των κρατών µελών.

Το δεύτερο στάδιο ξεκίνησε την 1η Ιανουαρίου 1994 και περιλάµβανε τα εξής:

• τη δηµιουργία του Ευρωπαϊκού Νοµισµατικού Ιδρύµατος στη Φρανκφούρτη, που αποτελούνταν από τους διοικητές των κεντρικών τραπεζών των κρατών µελών της ΕΕ·
• την ανεξαρτητοποίηση (ή τη διατήρηση της ανεξαρτησίας) των εθνικών κεντρικών τραπεζών από τον κυβερνητικό έλεγχο·
• τη θέσπιση κανόνων για τη µείωση των ελλειµµάτων των εθνικών προϋπολογισµών.

Το τρίτο στάδιο ήταν η διαδικασία γέννησης του ευρώ. Από την 1η Ιανουαρίου 1999 ως την 1η Ιανουαρίου 2002 το ευρώ εισαγόταν σταδιακά ως το κοινό νόµισµα των χωρών της ΕΕ που συµµετείχαν σ’ αυτό (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερµανία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Λουξεµβούργο, Πορτογαλία και Φινλανδία). Στη συνέχεια, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ανέλαβε τα ηνία από το Ευρωπαϊκό Νοµισµατικό Ίδρυµα και ήταν πια αυτή υπεύθυνη για την άσκηση της νοµισµατικής πολιτικής, η οποία καθοριζόταν και εφαρµοζόταν στο νέο νόµισµα.

Τρεις χώρες (∆ανία, Ηνωµένο Βασίλειο και Σουηδία) αποφάσισαν, για πολιτικούς και τεχνικούς λόγους, να µην υιοθετήσουν το ευρώ όταν αυτό τέθηκε σε κυκλοφορία. Η Σλοβενία προσχώρησε στη ζώνη του ευρώ το 2007· ακολούθησαν η Κύπρος και η Μάλτα το 2008, η Σλοβακία το 2009, η Εσθονία το 2011, η Λετονία το 2014 και η Λιθουανία το 2015.

Εποµένως, η ζώνη του ευρώ αποτελείται από 19 χώρες της ΕΕ. Καθένα από τα υπόλοιπα κράτη µέλη αναµένεται ότι θα συµµετέχει σ’ αυτήν όταν ικανοποιήσει τα απαιτούµενα κριτήρια, εκτός από τα κράτη µέλη στα οποία έχει χορηγηθεί απαλλαγή κατά τις διαπραγµατεύσεις των Συνθηκών.

γ) Τα κριτήρια σύγκλισης

Κάθε χώρα της ΕΕ, για να µπορέσει να ενταχθεί στη ζώνη του ευρώ, πρέπει να πληροί τα ακόλουθα πέντε κριτήρια σύγκλισης:

• Σταθερότητα των τιµών — Το ποσοστό πληθωρισµού της δεν µπορεί να υπερβαίνει κατά περισσότερο από 1,5 εκατοστιαία µονάδα τον µέσο πληθωρισµό των τριών κρατών µελών µε τον χαµηλότερο πληθωρισµό.
• Επιτόκια — Τα µακροπρόθεσµα επιτόκια δεν είναι δυνατόν να αποκλίνουν κατά περισσότερο από 2 εκατοστιαίες µονάδες από το µέσο επιτόκιο των τριών κρατών µελών µε τα χαµηλότερα επιτόκια.

• Έλλειµµα — Τα ελλείµµατα των εθνικών προϋπολογισµών δεν µπορούν να υπερβαίνουν το 3 % του ΑΕγχΠ.
• ∆ηµόσιο χρέος — ∆εν µπορεί να υπερβαίνει το 60 % του ΑΕγχΠ.
• Σταθερότητα της συναλλαγµατικής ισοτιµίας — Οι συναλλαγµατικές ισοτιµίες πρέπει να παραµένουν µέσα στα επιτρεπόµενα περιθώρια διακύµανσης κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων ετών.

δ) Το Σύµφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης

Τον Ιούνιο του 1997 το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του Άµστερνταµ ενέκρινε ένα Σύµφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Ήταν µια πάγια δέσµευση για δηµοσιονοµική σταθερότητα και παρείχε τη δυνατότητα επιβολής κυρώσεων σε κάθε χώρα της ζώνης του ευρώ µε δηµοσιονοµικό έλλειµµα υψηλότερο από το 3 % του ΑΕγχΠ. Η ιδέα αυτή ενισχύθηκε το 2012, όταν οι κυβερνήσεις 25 χωρών της ΕΕ υπέγραψαν µια διεθνή συµφωνία, τη «Συνθήκη για τη σταθερότητα, τον συντονισµό και τη διακυβέρνηση στην οικονοµική και νοµισµατική ένωση». Η συµφωνία αυτή, γνωστή και ως «∆ηµοσιονοµικό Σύµφωνο», υποχρεώνει τις συµβαλλόµενες χώρες να θεσπίζουν κανόνες περί ισοσκελισµένου προϋπολογισµού στο εθνικό τους δίκαιο.

Έπειτα από χρόνια παγκόσµιας οικονοµικής κρίσης, ορισµένες χώρες της ζώνης του ευρώ απέχουν ακόµα πολύ από την εκπλήρωση των κριτηρίων που προβλέπονται σ’ αυτές τις συµφωνίες. Η Επιτροπή και η Ευρωοµάδα εξακολουθούν να παροτρύνουν τα κράτη µέλη να ικανοποιήσουν αυτά τα κριτήρια, ιδίως όσον αφορά τη µείωση του δηµόσιου χρέους τους.

ε) Η Ευρωοµάδα (Eurogroup)

Η Ευρωοµάδα αποτελείται από τους υπουργούς Οικονοµικών των χωρών που συµµετέχουν στη ζώνη του ευρώ. Συνεδριάζουν προκειµένου να συντονίσουν τις οικονοµικές τους πολιτικές και να ασκήσουν εποπτεία στις δηµοσιονοµικές και οικονοµικές πολιτικές των χωρών τους. Η Ευρωοµάδα εκπροσωπεί επίσης τα συµφέροντα του ευρώ στα διεθνή φόρα. Τον Ιανουάριο του 2013, ο ολλανδός υπουργός Οικονοµικών, Γερούν Ντάισελµπλουµ, εκλέχθηκε πρόεδρος της Ευρωοµάδας, ανανεώνοντας τη θητεία του µε την επανεκλογή του τον Ιούλιο του 2015.

II. Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΉ ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΑΠΌ ΤΟ 2008

α) Οι επιπτώσεις της χρηµατοπιστωτικής κρίσης

Η χρηµατοπιστωτική κρίση του 2008 προκάλεσε τη σηµαντική αύξηση του δηµόσιου χρέους των περισσότερων χωρών της ΕΕ. Το ευρώ λειτούργησε ως ασπίδα προστασίας από τον κίνδυνο της υποτίµησης για τις πλέον ευάλωτες οικονοµίες, όσο αυτές βίωναν την κρίση και δέχονταν τις επιθέσεις των κερδοσκόπων στις διεθνείς χρηµατοπιστωτικές αγορές.

Όταν ξέσπασε η κρίση, πολλές τράπεζες βρέθηκαν αντιµέτωπες µε προβλήµατα, µε αποτέλεσµα να διασωθούν από τις εθνικές κυβερνήσεις, γεγονός που οδήγησε σε διόγκωση του δηµόσιου χρέους. Στη συνέχεια, η προσοχή στράφηκε προς το δηµόσιο χρέος, καθώς, τον χειµώνα του 2009-2010, βασικός στόχος κερδοσκοπικών επιθέσεων έγιναν ορισµένες υπερχρεωµένες χώρες µε αυξανόµενα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα. Αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο οι ηγέτες της ΕΕ δηµιούργησαν τον «Ευρωπαϊκό Μηχανισµό Σταθερότητας». Αυτό το προστατευτικό τείχος έχει δανειοδοτική ικανότητα ύψους 500 δισ. ευρώ σε κεφάλαια εγγυηµένα από τις χώρες της ζώνης του ευρώ, και χρησιµοποιείται για να διαφυλάξει τη χρηµατοπιστωτική σταθερότητα της ζώνης του ευρώ. Μεταξύ 2010 και 2013, πέντε χώρες (Ελλάδα, Ιρλανδία, Ισπανία, Κύπρος και Πορτογαλία) υπέγραψαν συµφωνίες µε διάφορα όργανα της ΕΕ και µε το ∆ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο για την παροχή χρηµατοοικονοµικής βοήθειας. Οι συµφωνίες ήταν προσαρµοσµένες στην κατάσταση που επικρατούσε σε κάθε χώρα, αλλά, κατά κανόνα, προέβλεπαν µεταρρυθµίσεις που θα βελτίωναν την αποτελεσµατικότητα του δηµόσιου τοµέα στις χώρες αυτές. Μέχρι το τέλος του 2013, η Ιρλανδία ήταν η πρώτη χώρα που ολοκλήρωσε επιτυχώς το συµφωνηµένο πρόγραµµα οικονοµικής προσαρµογής και άρχισε εκ νέου να δανείζεται απευθείας από τις κεφαλαιαγορές. Η Ισπανία και η Πορτογαλία βελτίωσαν και αυτές την κατάστασή τους, και η παροχή βοήθειας από την ΕΕ προς τις χώρες αυτές σταµάτησε το 2014. Ακολούθησε η Κύπρος το 2016.

Η Ελλάδα, από την άλλη πλευρά, αντιµετώπισε περισσότερες δυσκολίες ως προς την υλοποίηση των διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων στην οικονοµία της —µεταρρυθµίσεων όπως ο εξορθολογισµός του δηµόσιου τοµέα, οι ιδιωτικοποιήσεις και η δηµιουργία βιώσιµου συνταξιοδοτικού συστήµατος. Οι µεταρρυθµίσεις αυτές συµφωνήθηκαν στο πλαίσιο δύο προγραµµάτων στήριξης, το 2010 και το 2014. Τα προγράµµατα χρηµατοδοτήθηκαν από την ΕΕ, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το ∆ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο µε συνολικό ποσό ύψους 226 δισ. ευρώ. Χρειάστηκαν µακρές και περίπλοκες διαπραγµατεύσεις προτού υπογραφεί µια τρίτη συµφωνία, τον Ιούλιο του 2015. Η συµφωνία αυτή βασιζόταν στην ακλόνητη δέσµευση της ελληνικής κυβέρνησης για την εφαρµογή πολιτικών οι οποίες θα είχαν ως στόχο να βελτιώσουν τα δηµόσια οικονοµικά και να µεταρρυθµίσουν την οικονοµία της.

β) Ενίσχυση του ευρώ

Στο πλαίσιο της αντίδρασης για την αντιµετώπιση της κρίσης, τα κράτη µέλη και τα θεσµικά όργανα της ΕΕ ενεργοποίησαν επίσης διατάξεις της Συνθήκης της Λισαβόνας που αποσκοπούν στην ενίσχυση της οικονοµικής διακυβέρνησης της ΕΕ. Στη διαδικασία που ονοµάζεται «Ευρωπαϊκό Εξάµηνο» τα κράτη µέλη είναι υποχρεωµένα, τον Οκτώβριο κάθε έτους, να υποβάλλουν στην Επιτροπή το σχέδιο προϋπολογισµού τους για το επόµενο έτος. Αν είναι αναγκαίο, το προσαρµόζουν µε βάση τις παρατηρήσεις της Επιτροπής για τυχόν περαιτέρω µέτρα που απαιτούνται προκειµένου να επιτευχθούν οι κοινοί στόχοι που είχαν ήδη συµφωνηθεί. Η προηγούµενη εξέταση των εθνικών σχεδίων προϋπολογισµών, η εποπτεία των εθνικών οικονοµιών και η επιβολή αυστηρότερων κανόνων για την ανταγωνιστικότητα, καθώς και η επιβολή κυρώσεων στην περίπτωση που οι χώρες παραβιάζουν τους δηµοσιονοµικούς κανόνες διαµορφώνουν, ολοένα και περισσότερο, τη βάση για την οικονοµική και νοµισµατική διακυβέρνηση της ζώνης του ευρώ.

Έτσι, υπό την πίεση των παγκόσµιων χρηµατοπιστωτικών και οικονοµικών εξελίξεων, η ΕΕ οφείλει να λάβει αυστηρότερα µέτρα για να εξασφαλίσει ότι τα κράτη µέλη της διαχειρίζονται τους προϋπολογισµούς τους µε υπευθυνότητα και παρέχουν οικονοµική αλληλοϋποστήριξη. Αυτός είναι ο µόνος τρόπος για να διασφαλιστεί ότι το ευρώ θα παραµείνει αξιόπιστο ως ενιαίο νόµισµα και ότι τα κράτη µέλη θα µπορούν από κοινού να αντιµετωπίσουν τις οικονοµικές προκλήσεις της παγκοσµιοποίησης. Τόσο η Επιτροπή όσο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επισηµαίνουν τη σηµασία που έχει ο συντονισµός των εθνικών οικονοµικών και κοινωνικών πολιτικών, αφού, µακροπρόθεσµα, το κοινό νόµισµα της Ευρώπης δεν µπορεί να είναι βιώσιµο χωρίς να υπάρξει κάποια µορφή κοινής οικονοµικής διακυβέρνησης.

Τον Σεπτέµβριο του 2015 ο πρόεδρος της Επιτροπής, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, παρουσίασε τις προτάσεις του για τους τρόπους ενίσχυσης της ζώνης του ευρώ. Οι τρόποι αυτοί βασίζονταν σε έκθεση που είχαν συντάξει οι πέντε πρόεδροι των θεσµικών οργάνων της ΕΕ που ασχολούνται µε το ευρώ. Το σχέδιο προβλέπει ένα κοινό σύστηµα για την εγγύηση των τραπεζικών καταθέσεων· έναν και µόνο εκπρόσωπο για τη ζώνη του ευρώ στα διεθνή χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα, όπως στο ∆ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο και στην Παγκόσµια Τράπεζα· πιο δηµοκρατικό και αποδοτικό σύστηµα για την εποπτεία των εθνικών προϋπολογισµών· συντονισµό της δηµοσιονοµικής πολιτικής και δηµιουργία βάσης για τη διαµόρφωση κανόνων σχετικά µε την κοινωνική προστασία και την αγορά εργασίας. Τελικά, αυτό µπορεί να συνεπάγεται τη δηµιουργία ενός κοινού Υπουργείου Οικονοµικών για τη ζώνη του ευρώ.

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θεωρεί πλέον µέρος της αποστολής της να συµβάλει στην ανάκαµψη της οικονοµίας. Το 2015 η Τράπεζα άρχισε να εφαρµόζει τη λεγόµενη «ποσοτική χαλάρωση», µε την οποία αγοράζει η ίδια χρέος —κυρίως, δηµόσιο χρέος— για να τονώσει την οικονοµία. Αυτό µειώνει τα επιτόκια και, συνεπώς, ευνοεί τις επενδύσεις και επιφέρει ελάφρυνση του δηµόσιου χρέους. Επιπλέον, µειώνει τη συναλλαγµατική ισοτιµία του ευρώ έναντι άλλων νοµισµάτων, κάτι που ωφελεί τις ευρωπαϊκές εξαγωγές.

ΟΙ ΣΤΌΧΟΙ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉΣ ΠΟΛΙΤΙΚΉΣ ΤΗΣ ΕΕ ΕΊΝΑΙ ΟΙ ΕΞΉΣ:

• να ανταποκριθεί στην παγκοσµιοποίηση και να αντιµετωπίσει την οικονοµική κρίση, καθιστώντας την ευρωπαϊκή οικονοµία και πάλι ανταγωνιστική (στους τοµείς των τηλεπικοινωνιών, των υπηρεσιών, της ενέργειας, των νέων πράσινων τεχνολογιών για την αειφόρο ανάπτυξη)·
• να εξασφαλίσει:
  • ευφυή ανάπτυξη, ενισχύοντας τη γνώση, την καινοτοµία, την εκπαίδευση και την ψηφιακή κοινωνία,
  • βιώσιµη ανάπτυξη, προάγοντας µια οικονοµία µε µεγαλύτερη επάρκεια πόρων, φιλικότερη προς το περιβάλλον και ανταγωνιστικότερη·
• να προωθήσει τη χωρίς αποκλεισµούς ανάπτυξη, επιδιώκοντας µια οικονοµία µε υψηλό ποσοστό απασχόλησης που θα επιτυγχάνει κοινωνική και εδαφική συνοχή.

I. Η ΕΥΡΏΠΗ ΑΝΤΙΜΈΤΩΠΗ ΜΕ ΤΗΝ ΚΡΊΣΗ

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η παγκοσµιοποίηση έφερε επανάσταση στην οικονοµία και στην καθηµερινή ζωή των ατόµων σ’ ολόκληρο τον πλανήτη. Ο οικονοµίες έγιναν παντού όλο και πιο αλληλεξαρτώµενες. Η παραγωγή στην Ευρώπη αντιµετώπισε σκληρό ανταγωνισµό από τις αναδυόµενες οικονοµίες, ιδίως από την Κίνα και άλλες ασιατικές χώρες, των οποίων οι χαµηλότεροι µισθοί τις έκαναν πιο ανταγωνιστικές. Αυτό κλόνισε συθέµελα το ευρωπαϊκό κοινωνικό µοντέλο, το οποίο στηρίζεται στις κοινωνικές υπηρεσίες και το υψηλό βιοτικό επίπεδο.

Ταυτόχρονα, όµως, η τεχνολογική επανάσταση —όπως το ίντερνετ και οι νέες τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας— δηµιούργησαν νέες δυνατότητες ανάπτυξης και απασχόλησης.

Πιο πρόσφατα, ο κόσµος συγκλονίστηκε από σηµαντικές χρηµατοπιστωτικές και οικονοµικές κρίσεις. Η κρίση έπληξε αρχικά τον αµερικανικό χρηµατοπιστωτικό κλάδο, µε τα λεγόµενα «ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια υψηλού κινδύνου», ενώ το υψηλό επίπεδο χρέους στην Ευρώπη επιδείνωσε την κατάσταση. Αυτό προκάλεσε σοβαρή οικονοµική κάµψη και αύξησε την ανεργία στην Ευρώπη, διαµορφώνοντας τη χειρότερη κρίση µετά από εκείνη του 1929, η οποία οδήγησε, τελικά, στον Β´ Παγκόσµιο Πόλεµο. Οι κοινωνικές επιπτώσεις της ύφεσης —που έφτασαν στο αποκορύφωµά τους το 2010 και άρχισαν να εξασθενούν µετά τη συγκρατηµένη ανάπτυξη που ξεκίνησε το 2014— έγιναν αισθητές µε τη δραµατική αύξηση της ανεργίας, ιδίως στη νότια Ευρώπη και µεταξύ των νέων.

II. ΤΙ ΈΓΙΝΕ ΣΕ ΕΘΝΙΚΌ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΌ ΕΠΊΠΕΔΟ;

Οι προσπάθειες για την επανεκκίνηση της οικονοµίας ήταν αναγκαίες κυρίως σε εθνικό επίπεδο. Η βασική προτεραιότητα των χωρών της ΕΕ ήταν να µειώσουν το δηµόσιο χρέος τους, το οποίο είχε εκτοξευθεί ως αποτέλεσµα υψηλότερων δαπανών στον τοµέα των κοινωνικών υπηρεσιών µετά την κρίση. Ορισµένες χώρες επέδειξαν προσήλωση στην υλοποίηση αυτού του στόχου, ενώ άλλες αναγκάστηκαν να ζητήσουν περισσότερο χρόνο προκειµένου να πετύχουν τον συµφωνηµένο στόχο για χρέος που δεν υπερβαίνει το 3 % κατ’ ανώτατο όριο. Είναι αυτονόητο ότι οι πολιτικές επιλογές που έκανε κάθε κυβέρνηση για να αντιµετωπίσει την κρίση επηρέασαν άµεσα τους πολίτες της: Θα δέχονταν, άραγε, την αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης, τη µείωση του ποσοστού επιστροφής των δαπανών ιατροφαρµακευτικής περίθαλψης και τη χαµηλότερη ποιότητα των κοινωνικών υπηρεσιών ή τον εκσυγχρονισµό των δηµόσιων διοικήσεών τους; Ή ακόµα πώς επηρεάζουν οι στρατιωτικές δαπάνες την ασφάλειά τους, και θα έπρεπε άραγε αυτές οι δαπάνες να µειωθούν, να διατηρηθούν σε κάποια επίπεδα ή να αυξηθούν σε περιόδους διεθνούς αναταραχής;

Σ’ όλο αυτό το διάστηµα, η ΕΕ και τα θεσµικά της όργανα συµµετείχαν ενεργά στην επανεκκίνηση της οικονοµίας. Παράλληλα µε τη λήψη µέτρων για την ενοποίηση της οικονοµικής και νοµισµατικής ένωσης (βλέπε κεφάλαιο 7), η Επιτροπή παρουσίασε σειρά πρωτοβουλιών µε στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας και της κοινωνικής συνοχής.

Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής, τα 28 κράτη µέλη της ΕΕ συµφώνησαν:

• να αναθέσουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή µεγαλύτερη αρµοδιότητα ώστε να προωθήσει τη διαδικασία, ιδίως µέσω της διάδοσης «βέλτιστων πρακτικών» όσον αφορά την εθνική οικονοµική πολιτική· να επιταχύνουν τη µεταρρύθµιση των χρηµατοοικονοµικών αγορών τους και των συστηµάτων τους κοινωνικής ασφάλισης και να επιτρέψουν τον ελεύθερο ανταγωνισµό στους τοµείς των τηλεπικοινωνιών και της ενέργειας·
• να βελτιώσουν τα εκπαιδευτικά τους συστήµατα, να λάβουν περισσότερα µέτρα για να βοηθήσουν τους νέους να βρουν εργασία, να δηµιουργήσουν ισχυρότερους δεσµούς µεταξύ των πανεπιστηµίων και των επιχειρήσεων, να επισπεύσουν τη λήψη µέτρων (π.χ. εναρµονίζοντας τις διατάξεις τους για τη φορολόγηση και την κοινωνική ασφάλιση) µε στόχο τη δηµιουργία µιας ευρωπαϊκής «ενιαίας αγοράς» για την έρευνα —καθιστώντας εφικτή την ελεύθερη κυκλοφορία των επιστηµόνων, της γνώσης και της τεχνολογίας σε ολόκληρη την Ευρώπη·
• να αυξήσουν τις δαπάνες για την έρευνα και την καινοτοµία στο 3 % του ΑΕγχΠ (στόχος που έχει επίσης υιοθετηθεί από τις Ηνωµένες Πολιτείες).

Ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ ανέλαβε τα καθήκοντά του ως πρόεδρος της Επιτροπής το 2014, µε ένα φιλόδοξο πρόγραµµα για την τόνωση της ανάπτυξης, της απασχόλησης και των επενδύσεων. Εφάρµοσε το επενδυτικό του σχέδιο για την Ευρώπη, µε σκοπό να αυξήσει τις επενδύσεις κατά 315 δισ. ευρώ µεταξύ 2015 και 2017. Αυτό έγινε εφικτό χάρη στο νέο Ευρωπαϊκό Ταµείο Στρατηγικών Επενδύσεων, σε συνεργασία µε την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Με δεδοµένη την επιτυχία που σηµείωσε το Ταµείο τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του, ο πρόεδρος Γιούνκερ, στην οµιλία του για την κατάσταση της Ένωσης τον Σεπτέµβριο του 2016, πρότεινε να διπλασιάσει τη διάρκεια του Ταµείου και να χορηγήσει 500 δισ. ευρώ σε επενδύσεις µέχρι το 2020 και ως 630 δισ. ευρώ µέχρι το 2022. Το Ταµείο εγγυάται δάνεια για δηµόσιες ή ιδιωτικές επενδύσεις, οι οποίες διαφορετικά δεν θα είχαν πραγµατοποιηθεί. Το Ταµείο έχει πρόσβαση σ’ ένα ποσό δηµοσίου χρήµατος ως αφετηρία, κάτι που σηµαίνει ότι έχει πολλαπλασιαστικό αποτέλεσµα όσον αφορά την προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων στα ίδια έργα. Το Ταµείο εστιάζεται σε επενδύσεις που γίνονται στις υποδοµές, ιδίως στα δίκτυα µετάδοσης δεδοµένων µεγάλης ταχύτητας και στα ενεργειακά δίκτυα, στις υποδοµές στον τοµέα των µεταφορών, στην εκπαίδευση, την έρευνα και την καινοτοµία, καθώς και στις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας και στις µικρές επιχειρήσεις. Το 2016 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε επίσης να χρησιµοποιηθεί το ίδιο σύστηµα για την προώθηση επενδύσεων στην Αφρική και στις γειτονικές χώρες της Ευρώπης.

ΙΙΙ. ΣΥΝΔΕΔΕΜΈΝΗ ΨΗΦΙΑΚΉ ΕΝΙΑΊΑ ΑΓΟΡΆ

Το ίντερνετ και οι ψηφιακές τεχνολογίες συµβάλλουν σηµαντικά στη δηµιουργία των θέσεων εργασίας του µέλλοντος. Ενώ οι Ευρωπαίοι πρωτοστατούν σε ορισµένους τοµείς, δεν αξιοποιούνται όλες οι ψηφιακές ευκαιρίες για τα µεµονωµένα άτοµα και τις επιχειρήσεις. Μόνο το 15 % των πολιτών της ΕΕ πραγµατοποιούν ηλεκτρονικές αγορές από άλλη χώρα της ΕΕ. Οι ιντερνετικές εταιρείες και οι νεοφυείς επιχειρήσεις δεν εκµεταλλεύονται πλήρως τις ευκαιρίες ηλεκτρονικής ανάπτυξης, αφού µόνο το 7 % των µικρών επιχειρήσεων πραγµατοποιούν διασυνοριακές πωλήσεις.

Γι’ αυτόν τον λόγο, το 2015 η Επιτροπή παρουσίασε ένα σχέδιο δράσης για να εξασφαλίσει τη δηµιουργία µιας πλήρως ψηφιακής ενιαίας αγοράς. Αυτό περιλαµβάνει τον συντονισµό των δικαίων περί συµβάσεων όσον αφορά τις ηλεκτρονικές αγορές, ώστε να εξασφαλίζονται η καλύτερη προστασία των καταναλωτών, το χαµηλότερο κόστος της διασυνοριακής αποστολής δεµάτων, ο τερµατισµός του «γεωγραφικού αποκλεισµού» —στο πλαίσιο του οποίου ορισµένες ηλεκτρονικές υπηρεσίες δεν πωλούνται σε όλες τις χώρες—, ο εκσυγχρονισµός της νοµοθεσίας για τα δικαιώµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας και η διεξοδική επανεξέταση των κανόνων για τις εταιρείες τηλεπικοινωνιών. Σύµφωνα µε την Επιτροπή, τα µέτρα αυτά θα µπορούσαν να αυξήσουν την οικονοµία της ΕΕ κατά επιπλέον 415 δισ. ευρώ τον χρόνο και να δηµιουργήσουν 3,8 εκατοµµύρια νέες θέσεις εργασίας.

Γι’ αυτόν τον λόγο, το 2015 η Επιτροπή παρουσίασε ένα σχέδιο δράσης για να εξασφαλίσει τη δηµιουργία µιας πλήρως ψηφιακής ενιαίας αγοράς. Αυτό περιλαµβάνει τον συντονισµό των δικαίων περί συµβάσεων όσον αφορά τις ηλεκτρονικές αγορές, ώστε να εξασφαλίζονται η καλύτερη προστασία των καταναλωτών, το χαµηλότερο κόστος της διασυνοριακής αποστολής δεµάτων, ο τερµατισµός του «γεωγραφικού αποκλεισµού» —στο πλαίσιο του οποίου ορισµένες ηλεκτρονικές υπηρεσίες δεν πωλούνται σε όλες τις χώρες—, ο εκσυγχρονισµός της νοµοθεσίας για τα δικαιώµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας και η διεξοδική επανεξέταση των κανόνων για τις εταιρείες τηλεπικοινωνιών. Σύµφωνα µε την Επιτροπή, τα µέτρα αυτά θα µπορούσαν να αυξήσουν την οικονοµία της ΕΕ κατά επιπλέον 415 δισ. ευρώ τον χρόνο και να δηµιουργήσουν 3,8 εκατοµµύρια νέες θέσεις εργασίας.

• Οι πολίτες των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης µπορούν να ταξιδεύουν, να ζουν και να εργάζονται σε οποιαδήποτε χώρα της ΕΕ.
• Η ΕΕ ενθαρρύνει και χρηµατοδοτεί προγράµµατα, ιδίως στους τοµείς της εκπαίδευσης και του πολιτισµού, µε στόχο τη σύσφιξη των σχέσεων των πολιτών της.
• Οι πολίτες αναγνωρίζουν σύµβολα κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας, όπως το ενιαίο νόµισµα, τη σηµαία και τον ύµνο της Ευρώπης.
• Αρχίζει να διαφαίνεται µια «ευρωπαϊκή δηµόσια σφαίρα», µε πολιτικά κόµµατα ευρωπαϊκής εµβέλειας. Οι πολίτες ψηφίζουν κάθε πέντε χρόνια για την ανάδειξη νέων µελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο στη συνέχεια ψηφίζει για την έγκριση της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
• Η αίσθηση ότι ανήκουµε στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα αναπτυχθεί µόνο σταδιακά, όσο η ΕΕ παράγει χειροπιαστά αποτελέσµατα και εξηγεί µε µεγαλύτερη σαφήνεια τι κάνει για τους πολίτες.

I. ΤΑΞΊΔΙΑ, ΔΙΑΜΟΝΉ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΊΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΏΠΗ

Η ιθαγένεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατοχυρώνεται στη Συνθήκη για την ΕΕ: «Πολίτης της Ένωσης είναι κάθε πρόσωπο που έχει την υπηκοότητα ενός κράτους µέλους. Η ιθαγένεια της Ένωσης συµπληρώνει και δεν αντικαθιστά την εθνική ιθαγένεια» (άρθρο 20 παράγραφος 1 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Τι σηµαίνει όµως στην πράξη η ιθαγένεια της ΕΕ;

Αν είστε ευρωπαίος πολίτης, έχετε δικαίωµα να ταξιδεύετε, να εργάζεστε και να ζείτε σε οποιαδήποτε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αν έχετε ολοκληρώσει πανεπιστηµιακές σπουδές διάρκειας τουλάχιστον τριών ετών, ο τίτλος σπουδών σας αναγνωρίζεται σε όλες τις χώρες της ΕΕ, αφού τα κράτη µέλη της ΕΕ έχουν αµοιβαία εµπιστοσύνη στην ποιότητα των συστηµάτων τους εκπαίδευσης και κατάρτισης.

Μπορείτε να εργαστείτε στους τοµείς της υγείας, της εκπαίδευσης και άλλων δηµόσιων υπηρεσιών (εκτός από την αστυνοµία, τις ένοπλες δυνάµεις κ.λπ.) οποιασδήποτε χώρας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πράγµατι, τι θα ήταν πιο φυσικό από το να προσληφθεί ένας γερµανός καθηγητής για τη διδασκαλία της γερµανικής γλώσσας στη Ρώµη, ή να ενθαρρυνθεί ένας νεαρός βέλγος πτυχιούχος να πάρει µέρος σε διαγωνισµό για την πρόσληψη δηµοσίων υπαλλήλων στη Γαλλία;

Πριν ταξιδέψετε στο εσωτερικό της ΕΕ µπορείτε να ζητήσετε από τις εθνικές αρχές της χώρας σας την ευρωπαϊκή κάρτα ασφάλισης ασθένειας, η οποία θα σας βοηθήσει να καλύψετε τα ιατρικά σας έξοδα, στην περίπτωση που αρρωστήσετε κατά την παραµονή σας σε άλλη χώρα.

II. ΠΏΣ ΜΠΟΡΕΊΤΕ ΝΑ ΑΣΚΉΣΕΤΕ ΤΑ ΔΙΚΑΙΏΜΑΤΆ ΣΑΣ ΩΣ ΕΥΡΩΠΑΊΟΣ ΠΟΛΊΤΗΣ;

Ως πολίτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είστε µόνο εργαζόµενος ή καταναλωτής· έχετε και συγκεκριµένα πολιτικά δικαιώµατα. Από τότε που τέθηκε σε ισχύ η Συνθήκη του Μάαστριχτ, έχετε δικαίωµα να ψηφίζετε και να είστε υποψήφιος στις δηµοτικές εκλογές της χώρας κατοικίας σας και στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ανεξάρτητα από την ιθαγένειά σας.

Από το 2012 έχετε επίσης δικαίωµα να υποβάλετε αίτηση στην Επιτροπή για να προωθήσει µια νοµοθετική πρόταση, µε την προϋπόθεση ότι την αίτησή σας τη συνυπογράφουν ένα εκατοµµύριο πολίτες από τουλάχιστον επτά χώρες της ΕΕ.

III. ΘΕΜΕΛΙΏΔΗ ΔΙΚΑΙΏΜΑΤΑ

Η προσήλωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην προάσπιση των δικαιωµάτων των πολιτών της διατυπώθηκε καθαρά στη Νίκαια τον ∆εκέµβριο του 2000, όταν το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο υιοθέτησε επίσηµα τον Χάρτη των Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Χάρτης αυτός συντάχθηκε από µία Συνέλευση στην οποία συµµετείχαν µέλη των εθνικών κοινοβουλίων, µέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, εκπρόσωποι των εθνικών κυβερνήσεων και ένα µέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Τα 54 άρθρα του, που χωρίζονται σε έξι κεφάλαια (Αξιοπρέπεια, Ελευθερίες, Ισότητα, Αλληλεγγύη, ∆ικαιώµατα των πολιτών και ∆ικαιοσύνη), ορίζουν τις θεµελιώδεις αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και τα δικαιώµατα του πολίτη και τα πολιτικά, οικονοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα των πολιτών της ΕΕ.

Τα πρώτα άρθρα του Χάρτη κατοχυρώνουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, το δικαίωµα στη ζωή, το δικαίωµα στην ακεραιότητα του ατόµου και την ελευθερία έκφρασης και συνείδησης. Το κεφάλαιο για την αλληλεγγύη συνδυάζει, µε πρωτότυπο τρόπο, κοινωνικά και οικονοµικά δικαιώµατα όπως:

• το δικαίωµα στην απεργία·
• το δικαίωµα των εργαζοµένων στην ενηµέρωση και τη διαβούλευση·
• το δικαίωµα συνδυασµού της οικογενειακής και της επαγγελµατικής ζωής·
• το δικαίωµα στην ιατροφαρµακευτική περίθαλψη, την κοινωνική ασφάλιση και την κοινωνική πρόνοια σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ο Χάρτης προωθεί επίσης την ισότητα µεταξύ ανδρών και γυναικών και θεσπίζει δικαιώµατα όπως την προστασία των δεδοµένων, την απαγόρευση πρακτικών της ευγονικής και της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης ανθρώπων, το δικαίωµα στην υψηλού επιπέδου προστασία του περιβάλλοντος, τα δικαιώµατα των παιδιών και των ηλικιωµένων, και το δικαίωµα στη χρηστή διοίκηση.

Η Συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία τέθηκε σε ισχύ την 1η ∆εκεµβρίου 2009, προσδίδει στον Χάρτη την ίδια νοµική ισχύ µε αυτή των Συνθηκών, µε αποτέλεσµα να µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως νοµική βάση για την παραποµπή µιας υπόθεσης στο ∆ικαστήριο της ΕΕ. Ωστόσο, ένα πρωτόκολλο προσδιορίζει τα της εφαρµογής του Χάρτη στην Πολωνία και το Ηνωµένο Βασίλειο.

Το άρθρο 6 της Συνθήκης της Λισαβόνας παρέχει νοµική βάση για να υπογράψει η ΕΕ την Ευρωπαϊκή Σύµβαση Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων. Έκτοτε, η Σύµβαση αυτή δεν θα αναφέρεται απλά στις Συνθήκες της ΕΕ, αλλά θα έχει νοµική ισχύ για θέµατα που αφορούν την ΕΕ, διασφαλίζοντας, µε τον τρόπο αυτό, µεγαλύτερη προστασία των ανθρώπινων δικαιωµάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

IV. ΕΥΡΏΠΗ ΣΗΜΑΊΝΕΙ ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΌΣ

Η αίσθηση ενός ανθρώπου ότι ανήκει σ’ ένα σύνολο και έχει κοινό πεπρωµένο δεν µπορεί να δηµιουργηθεί τεχνητά. Μπορεί µόνο να προκύψει από µια κοινή πολιτική αντίληψη. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, η Ευρώπη πρέπει σήµερα να εστιάσει την προσοχή της όχι µόνο στην οικονοµία, αλλά και στην εκπαίδευση, την ιθαγένεια και τον πολιτισµό.

Η ΕΕ δεν υπαγορεύει τον τρόπο οργάνωσης των σχολείων και της εκπαίδευσης ούτε το περιεχόµενο των προγραµµάτων σπουδών· αυτά αποφασίζονται σε εθνικό ή τοπικό επίπεδο. Όµως, η ΕΕ εφαρµόζει προγράµµατα, µε την ονοµασία «Erasmus+», για την προώθηση των εκπαιδευτικών ανταλλαγών, έτσι ώστε οι νέοι να µπορούν να ταξιδεύουν στο εξωτερικό για να αποκτήσουν κατάρτιση ή να σπουδάσουν, να µάθουν νέες γλώσσες και να λάβουν µέρος σε κοινές δραστηριότητες µε σχολεία ή κολέγια άλλων χωρών. Περισσότερα από 4 εκατοµµύρια άτοµα αναµένεται ότι θα λάβουν τέτοια στήριξη κατά την περίοδο 2014-2020, αφού ο προϋπολογισµός αυξήθηκε κατά 40 % έναντι της προηγούµενης περιόδου, και ανέρχεται πλέον σε συνολικά 16 δισ. ευρώ.

Οι ευρωπαϊκές χώρες συνεργάζονται, στο πλαίσιο της «διαδικασίας της Μπολόνιας», για να δηµιουργήσουν έναν ευρωπαϊκό χώρο τριτοβάθµιας εκπαίδευσης. Αυτό σηµαίνει, για παράδειγµα, ότι οι πανεπιστηµιακές σπουδές σε όλες τις συµµετέχουσες χώρες καταλήγουν στην απονοµή συγκρίσιµων και αµοιβαία αναγνωρισµένων τίτλων σπουδών (πτυχίου, µεταπτυχιακού και διδακτορικού διπλώµατος).

Στον τοµέα του πολιτισµού, το πρόγραµµα της ΕΕ «∆ηµιουργική Ευρώπη» προάγει τη συνεργασία ανάµεσα σε παραγωγούς τηλεοπτικών προγραµµάτων και κινηµατογραφιστές, φορείς προώθησης, ραδιοτηλεοπτικούς οργανισµούς και πολιτιστικούς φορείς από διαφορετικές χώρες. Αυτό ενθαρρύνει την παραγωγή περισσότερων ευρωπαϊκών οπτικοακουστικών προϊόντων, συµβάλλοντας µε τον τρόπο αυτό στην αποκατάσταση της ισορροπίας ανάµεσα στις ευρωπαϊκές και τις αµερικανικές παραγωγές.

Ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά της Ευρώπης είναι η πολυµορφία των γλωσσών της —και η διατήρηση αυτής της πολυµορφίας αποτελεί σηµαντικό στόχο της ΕΕ. Πράγµατι, η πολυγλωσσία έχει θεµελιώδη σηµασία για τον τρόπο λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η νοµοθεσία της ΕΕ πρέπει να διατίθεται και στις 24 επίσηµες γλώσσες, και κάθε µέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έχει δικαίωµα να εκφράζεται σε µια απ’ αυτές τις γλώσσες κατά τις κοινοβουλευτικές συζητήσεις.

V. Ο ∆ΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΉΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΑΊΩΜΑ ΑΝΑΦΟΡΆΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΚΟΙΝΟΒΟΎΛΙΟ

Για να έρθει η Ευρωπαϊκή Ένωση πιο κοντά στους πολίτες της, η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση θέσπισε τη θέση του ∆ιαµεσολαβητή. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εκλέγει τον ∆ιαµεσολαβητή, του οποίου η θητεία διαρκεί όσο και η θητεία του Κοινοβουλίου. Αποστολή του ∆ιαµεσολαβητή είναι να διερευνά καταγγελίες σε βάρος των οργάνων και οργανισµών της ΕΕ. Καταγγελία µπορεί να υποβάλει κάθε πολίτης της ΕΕ και κάθε φυσικό πρόσωπο που διαµένει σε κράτος µέλος της ΕΕ ή οργάνωση που έχει την έδρα της σε κράτος µέλος της ΕΕ.

Επίσης, κάθε πρόσωπο που διαµένει σε χώρα της ΕΕ µπορεί να υποβάλει αναφορά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Πρόκειται για έναν ακόµα σηµαντικό σύνδεσµο ανάµεσα στα όργανα της ΕΕ και τους πολίτες.

VI. ΕΥΡΩΠΑΪΚΉ ΣΥΝΕΊΔΗΣΗ

Η ιδέα µιας «Ευρώπης των πολιτών» είναι πολύ καινούργια. Υπάρχουν ήδη ορισµένα σύµβολα τα οποία αντιπροσωπεύουν µια κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα, όπως το ευρωπαϊκό διαβατήριο, που χρησιµοποιείται από το 1985. Η ΕΕ έχει και ένα σύνθηµα, το «Ενωµένοι στην πολυµορφία», και η 9η Μαΐου γιορτάζεται ως η «Ηµέρα της Ευρώπης».

Ο Ύµνος της Ευρώπης (από την «Ωδή στη Χαρά» του Μπετόβεν) και η ευρωπαϊκή σηµαία (ένας κύκλος από 12 χρυσά αστέρια σε µπλε φόντο) υιοθετήθηκαν το 1985 ως τα σηµαντικότερα σύµβολα της ΕΕ. Τα κράτη µέλη, οι τοπικές αρχές και µεµονωµένοι πολίτες µπορούν να τα χρησιµοποιούν, αν το επιθυµούν.

Ωστόσο, οι πολίτες δεν µπορούν να αισθάνονται ότι «ανήκουν» στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αν δεν γνωρίζουν τι κάνει η ΕΕ και δεν κατανοούν το γιατί. Τα θεσµικά όργανα της ΕΕ και τα κράτη µέλη ενδέχεται να χρειαστεί να κάνουν πολλά περισσότερα για να έρθουν σε επαφή µε τους πολίτες, οι οποίοι αισθάνονται συχνά ότι η ΕΕ είναι απόµακρη και δεν είναι εύκολα προσιτή.

Οι άνθρωποι έχουν επίσης ανάγκη να βλέπουν ότι η ΕΕ αλλάζει µε συγκεκριµένο τρόπο την καθηµερινή ζωή τους. Ως προς αυτό, η χρήση των χαρτονοµισµάτων και κερµάτων του ευρώ από το 2002 είχε σηµαντικό αντίκτυπο. Η τιµολόγηση των αγαθών και υπηρεσιών σε ευρώ σηµαίνει ότι οι καταναλωτές µπορούν να συγκρίνουν άµεσα τις τιµές από τη µια χώρα στην άλλη.

Οι συνοριακοί έλεγχοι έχουν καταργηθεί ανάµεσα στις περισσότερες χώρες της ΕΕ βάσει της Συµφωνίας του Σένγκεν, γεγονός το οποίο δίνει στους ανθρώπους την αίσθηση ότι ανήκουν σε µια ενοποιηµένη γεωγραφική περιοχή.

Η αίσθηση αυτή δηµιουργείται πρωτίστως όταν νιώθουν ότι συµµετέχουν προσωπικά στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της ΕΕ. Κάθε ενήλικος πολίτης της ΕΕ έχει το δικαίωµα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, γεγονός που αποτελεί σηµαντική βάση για τη δηµοκρατική νοµιµότητα της ΕΕ. Η έµµεση εκλογή του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά τις ευρωπαϊκές εκλογές που πραγµατοποιήθηκαν τον Μάιο του 2014, στις οποίες τα πολιτικά κόµµατα συµµετείχαν στην προεκλογική εκστρατεία µε τους δικούς τους υποψήφιους για τη θέση αυτή, αποτελεί ένα βήµα που πιθανώς θα µειώσει, µε την πάροδο του χρόνου, αυτό που ονοµάζεται µερικές φορές «δηµοκρατικό έλλειµµα». Ταυτόχρονα, η αύξηση των ψήφων που συγκέντρωσαν λαϊκιστικά και ευρωσκεπτικιστικά κόµµατα σήµανε τον κώδωνα του κινδύνου στα όργανα της ΕΕ.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση δηµιουργήθηκε για να υπηρετήσει τους λαούς της Ευρώπης, και το µέλλον της πρέπει να διαµορφώνεται µε την ενεργό συµµετοχή ανθρώπων από όλες τις κοινωνικές οµάδες. Οι ιδρυτές της ΕΕ το γνώριζαν αυτό πολύ καλά. «∆εν ενώνουµε κράτη, ενώνουµε λαούς» είχε δηλώσει ο Ζαν Μονέ το 1952. Η ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά µε την ΕΕ και η συµµετοχή των πολιτών στις δραστηριότητές της εξακολουθούν να αποτελούν µία από τις µεγαλύτερες προκλήσεις που αντιµετωπίζουν όχι µόνο τα όργανα της ΕΕ, αλλά και οι εθνικές αρχές και η κοινωνία των πολιτών.

• Το άνοιγµα των εσωτερικών συνόρων ανάµεσα στα κράτη µέλη της ΕΕ είναι ένα πολύ χειροπιαστό όφελος για τους απλούς ανθρώπους, αφού τους επιτρέπει να ταξιδεύουν ελεύθερα χωρίς να υποβάλλονται σε συνοριακούς ελέγχους. Ορισµένοι έλεγχοι µπορούν να επανεισαχθούν από κάποια κράτη µέλη, όταν αυτό απαιτείται για τη διατήρηση της δηµόσιας τάξης.
• Αυτή η ελευθερία εσωτερικών µετακινήσεων πρέπει να συνδυάζεται µε αυξηµένους ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ και συνεργασία στους τοµείς της αστυνόµευσης και της δικαιοσύνης, ώστε να καταπολεµηθεί αποτελεσµατικά το οργανωµένο έγκληµα, η τροµοκρατία, η παράνοµη µετανάστευση και η εµπορία ανθρώπων και ναρκωτικών.
• Ο αριθµός των αιτούντων άσυλο που έρχονται στην Ευρώπη εγκαταλείποντας εµπόλεµες περιοχές όπως τη Συρία πιέζει τους Ευρωπαίους να εφαρµόσουν µια συνεκτική πολιτική ασύλου και αποτελεσµατικούς ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ.

I. Η ΕΛΕΎΘΕΡΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΊΑ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΌ ΤΗΣ ΕΕ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΤΑΣΊΑ ΤΩΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΏΝ ΣΥΝΌΡΩΝ ΤΗΣ

Οι ευρωπαίοι πολίτες έχουν δικαίωµα να ζουν ελεύθερα οπουδήποτε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, χωρίς τον φόβο ότι θα πέσουν θύµατα καταδίωξης ή βίας. Όµως, η διεθνής εγκληµατικότητα και η τροµοκρατία είναι από τις κυριότερες πηγές ανησυχίας για τους Ευρωπαίους σήµερα.

Μέσα από τις διαδοχικές τροποποιήσεις των Συνθηκών, η Ευρωπαϊκή Ένωση ανέλαβε εντονότερη δράση στον συγκεκριµένο τοµέα µε την πάροδο του χρόνου, στοχεύοντας στη δηµιουργία ενιαίου χώρου «ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης».

Η διαδικασία λήψης αποφάσεων σ’ αυτούς τους τοµείς αναθεωρήθηκε για τελευταία φορά στη Συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 2009. Μέχρι τότε, τα ίδια τα κράτη µέλη είχαν την αποκλειστική αρµοδιότητα για τη δηµιουργία και τη διαχείριση του χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Το έργο αυτό το είχε αναλάβει, κατά κύριο λόγο, το Συµβούλιο (µε συζητήσεις και συµφωνία µεταξύ των υπουργών), αφήνοντας στην Επιτροπή και το Κοινοβούλιο µόνο δευτερεύοντα ρόλο. Η Συνθήκη της Λισαβόνας το άλλαξε αυτό: το Συµβούλιο λαµβάνει πλέον τις αποφάσεις του µε ειδική πλειοψηφία, το Κοινοβούλιο είναι ισότιµος εταίρος στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, και η Επιτροπή έχει δικαίωµα πρωτοβουλίας.

Η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων στο εσωτερικό της ΕΕ εγείρει ζητήµατα ασφάλειας για τα κράτη µέλη, αφού δεν έχουν πλέον τον έλεγχο των εσωτερικών συνόρων της ΕΕ. Για να αντισταθµιστεί αυτό, απαιτούνται πρόσθετα µέτρα ασφάλειας στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Επιπλέον, επειδή και οι εγκληµατίες µπορούν να εκµεταλλεύονται την ελεύθερη κυκλοφορία στο εσωτερικό της ΕΕ, οι εθνικές αστυνοµικές και δικαστικές αρχές πρέπει να συνεργάζονται για την καταπολέµηση του διασυνοριακού εγκλήµατος.

Ένα από τα σηµαντικότερα βήµατα για να διευκολυνθεί η κυκλοφορία των πολιτών στην Ευρωπαϊκή Ένωση έγινε το 1985, όταν οι κυβερνήσεις του Βελγίου, της Γαλλίας, της Οµοσπονδιακής ∆ηµοκρατίας της Γερµανίας, των Κάτω Χωρών και του Λουξεµβούργου υπέγραψαν συµφωνία σε µια µικρή παραµεθόρια κωµόπολη του Λουξεµβούργου, το Σένγκεν. Συµφώνησαν να καταργήσουν όλους τους ελέγχους των προσώπων, ανεξαρτήτως ιθαγενείας, στα κοινά σύνορά τους, να εναρµονίσουν τους ελέγχους στα σύνορά τους µε κράτη που δεν είναι µέλη της ΕΕ και να θεσπίσουν µια κοινή πολιτική για τη χορήγηση θεώρησης εισόδου (βίζας). Έτσι, δηµιούργησαν έναν χώρο χωρίς εσωτερικά σύνορα, που έγινε γνωστός ως χώρος Σένγκεν. Οι υπήκοοι των χωρών που δεν είναι µέλη της ΕΕ δεν είναι πάντα υποχρεωµένοι να διαθέτουν βίζα προκειµένου να εισέλθουν στον χώρο Σένγκεν. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει υπογράψει συµφωνίες µε πολλές χώρες, ώστε οι πολίτες τους να απαλλάσσονται από τις απαιτήσεις θεώρησης. Σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, τα κράτη µέλη µπορούν να επανεισαγάγουν τους συνοριακούς ελέγχους για περιορισµένο χρονικό διάστηµα. Αυτό συνέβη σε ορισµένες χώρες, έπειτα από τις ξαφνικές ροές αιτούντων άσυλο το 2015 και το 2016.

Έκτοτε, οι ρυθµίσεις του Σένγκεν αποτελούν αναπόσπαστο µέρος των Συνθηκών της ΕΕ και, σταδιακά, ο χώρος Σένγκεν επεκτάθηκε. Από το 2017, οι διατάξεις του Σένγκεν εφαρµόζονται σε όλες τις χώρες της ΕΕ εκτός από τη Βουλγαρία, το Ηνωµένο Βασίλειο, την Ιρλανδία, την Κροατία, την Κύπρο και τη Ρουµανία. Στη ζώνη Σένγκεν ανήκουν επίσης και τέσσερις χώρες µη µέλη της ΕΕ: η Ελβετία, η Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και η Νορβηγία.

Η διενέργεια αυστηρότερων ελέγχων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ αποτελεί πλέον προτεραιότητα. Ο οργανισµός της ΕΕ που είναι γνωστός ως Frontex δηµιουργήθηκε το 2014, µε έδρα στη Βαρσοβία. Ο οργανισµός αυτός είναι υπεύθυνος για τη διαχείριση της συνεργασίας των χωρών της ΕΕ µε στόχο την ασφάλεια των εξωτερικών συνόρων. Τα κράτη µέλη µπορούν να εφοδιάζουν τον οργανισµό αυτό µε πλοία, ελικόπτερα και αεροσκάφη για τη διενέργεια κοινών περιπολιών, π.χ. στις ευαίσθητες περιοχές της Μεσογείου. Σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, ο οργανισµός µπορεί επίσης να αποστείλει «οµάδες ταχείας επέµβασης στα σύνορα», οι οποίες αποτελούνται από µέλη των εθνικών συνοριοφυλάκων από χώρες της ΕΕ. Το 2016 οι ηγέτες της ΕΕ αποφάσισαν να αυξήσουν τους πόρους του οργανισµού, ώστε να µπορεί να εκτελεί ταχείες επεµβάσεις στα σύνορα. Μετονοµάστηκε σε «Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή» και άρχισε επίσηµα να λειτουργεί τον Οκτώβριο του 2016.

II. ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΑΣΎΛΟΥ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΉ ΠΟΛΙΤΙΚΉ

Η Ευρώπη είναι περήφανη για την ανθρωπιστική παράδοσή της να υποδέχεται αλλοδαπούς και να προσφέρει άσυλο σε πρόσφυγες που εγκαταλείπουν τις χώρες τους για να γλιτώσουν από τον κίνδυνο και την καταδίωξη. Σήµερα, ωστόσο, οι κυβερνήσεις της ΕΕ αντιµετωπίζουν το πιεστικό πρόβληµα που έγκειται στην αντιµετώπιση του αυξηµένου αριθµού µεταναστών, νόµιµων και παράνοµων, σε µια περιοχή χωρίς εσωτερικά σύνορα.

Οι κυβερνήσεις της ΕΕ συµφώνησαν να εναρµονίσουν τις νοµοθεσίες τους, ώστε οι αιτήσεις παροχής ασύλου να είναι δυνατό να εξετάζονται σύµφωνα µε ένα σύνολο βασικών αρχών που θα αναγνωρίζονται αµοιβαία σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Έχουν εγκριθεί ελάχιστα κοινά κριτήρια βάσει των οποίων θα γίνονται δεκτοί οι αιτούντες άσυλο και θα χορηγείται το καθεστώς του πρόσφυγα.

Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται συρροή παράτυπων µεταναστών στις ακτές της Ευρώπης, και µία από τις ύψιστες προτεραιότητες της ΕΕ είναι η αντιµετώπιση αυτού του προβλήµατος. Οι κυβερνήσεις των κρατών µελών συνεργάζονται για να χειριστούν το ζήτηµα της παράνοµης διακίνησης ανθρώπων και για να καθορίσουν κοινές ρυθµίσεις για τον επαναπατρισµό των παράνοµων µεταναστών. Ταυτόχρονα, βελτιώνεται ο συντονισµός της νόµιµης µετανάστευσης βάσει κανόνων της ΕΕ για την επανένωση οικογενειών, για το καθεστώς της µακρόχρονης διαµονής και για τα κριτήρια µε τα οποία θα γίνονται δεκτοί οι υπήκοοι τρίτων χωρών που επιθυµούν να πραγµατοποιήσουν σπουδές ή έρευνα στην Ευρώπη.

Ωστόσο, σηµαντικά προβλήµατα δηµιούργησε η τεράστια αύξηση του αριθµού αιτούντων άσυλο οι οποίοι ήρθαν στην Ευρώπη από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική το 2015 και το 2016, πολλές εκατοντάδες από τους οποίους έχασαν τη ζωή τους µε τραγικό τρόπο στην προσπάθειά τους να διασχίσουν τη Μεσόγειο. Αυτό έδωσε επίσης µια νέα διάσταση στο ζήτηµα του ασύλου, στο πλαίσιο του οποίου οι διαφορές µεταξύ πολιτικών και οικονοµικών προσφύγων είναι δυσκολότερο να προσδιοριστούν. Οι χώρες της ΕΕ που είναι περισσότερο εκτεθειµένες στους τεράστιους αριθµούς αιτούντων άσυλο στις ακτές τους και τα χωρικά τους ύδατα, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, είχαν στηρίξει τις ελπίδες τους σε µεγαλύτερη επίδειξη αλληλεγγύης από τις άλλες χώρες της ΕΕ, µε την παροχή βοήθειας για την αντιµετώπιση αυτού του προβλήµατος. Το 2015 η Γερµανία ήταν, αποδεδειγµένα, η χώρα µε τη µεγαλύτερη προθυµία να χορηγήσει άσυλο σε πολιτικούς πρόσφυγες.

Οι ηγέτες της ΕΕ καθόρισαν από κοινού διάφορα µέτρα για την αντιµετώπιση αυτής της νέας κατάστασης. Τα µέτρα αυτά ήταν, µεταξύ άλλων, η απόφαση για τη µετεγκατάσταση αιτούντων άσυλο από την Ελλάδα και την Ιταλία σε άλλες χώρες της ΕΕ, καθώς και η απόφαση για την επίσπευση του επαναπατρισµού εκείνων στους οποίους δεν ήταν δυνατόν να χορηγηθεί άσυλο. Η ΕΕ έκανε ειδική συµφωνία µε την Τουρκία για τα θέµατα αυτά, δεδοµένου ότι πολλοί αιτούντες άσυλο εισέρχονταν στην Ευρώπη από τη χώρα. Η ΕΕ έστειλε εµπειρογνώµονες από άλλες χώρες για να βοηθήσουν στην αντιµετώπιση των εισροών αυτών στα σηµεία όπου διαπιστώνονται, αύξησε τη δυνατότητα της Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής να διενεργεί έρευνες και επιχειρήσεις διάσωσης και να καταπολεµά τα εγκληµατικά δίκτυα, και ξεκίνησε µια στρατιωτική αποστολή στη Μεσόγειο.

Το 2015, το 2016 και το 2017 χορηγήθηκαν πάνω από 10 δισ. ευρώ από τον προϋπολογισµό της ΕΕ για δράσεις ανθρωπιστικής βοήθειας σε πρόσφυγες τόσο στο εντός όσο και εκτός ΕΕ.

III. ΚΑΤΑΠΟΛΈΜΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΎΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΊΑΣ

Απαιτείται συντονισµένη προσπάθεια για την καταπολέµηση των εγκληµατικών συµµοριών που διαχειρίζονται δίκτυα εµπορίας ανθρώπων και εκµεταλλεύονται ευάλωτα άτοµα, κυρίως γυναίκες και παιδιά.

Το οργανωµένο έγκληµα γίνεται όλο και πιο εξελιγµένο και συχνά χρησιµοποιεί ευρωπαϊκά ή διεθνή δίκτυα για τις δραστηριότητές του. Η τροµοκρατία έδειξε καθαρά ότι µπορεί να χτυπήσει, µε µεγάλη βαρβαρότητα, σε οποιοδήποτε σηµείο του πλανήτη.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δηµιουργήθηκε το σύστηµα πληροφοριών Σένγκεν (SIS). Πρόκειται για µια σύνθετη βάση δεδοµένων που παρέχει στις αστυνοµικές και δικαστικές αρχές τη δυνατότητα να ανταλλάσουν πληροφορίες σχετικά µε άτοµα για τα οποία έχει εκδοθεί ένταλµα σύλληψης ή αίτηση έκδοσης, καθώς και σχετικά µε κλεµµένα περιουσιακά στοιχεία όπως αυτοκίνητα ή έργα τέχνης.

Μια από τις αποτελεσµατικότερες µεθόδους καταδίωξης εγκληµατιών είναι η παρακολούθηση της διακίνησης βρώµικου χρήµατος. Για τον λόγο αυτό, και για να αποτραπεί η χρηµατοδότηση εγκληµατικών και τροµοκρατικών οργανώσεων, η ΕΕ έχει θεσπίσει νοµοθεσία που απαγορεύει τη νοµιµοποίηση εσόδων από παράνοµες δραστηριότητες.

Το σηµαντικότερο βήµα που έγινε τα τελευταία χρόνια στον τοµέα της συνεργασίας µεταξύ των διωκτικών αρχών ήταν η δηµιουργία της Ευρωπόλ, ενός οργανισµού της ΕΕ που εδρεύει στη Χάγη και είναι στελεχωµένος µε αστυνοµικούς και τελωνειακούς υπαλλήλους. Ασχολείται µ’ ένα µεγάλο φάσµα εγκληµατικών δραστηριοτήτων: διακίνηση ναρκωτικών, εµπόριο κλεµµένων αυτοκινήτων, εµπόριο ανθρώπων και δίκτυα παράνοµης µετανάστευσης, σεξουαλική εκµετάλλευση γυναικών και παιδιών, παιδική πορνογραφία, πλαστογραφία, λαθρεµπόριο ραδιενεργών και πυρηνικών υλικών, τροµοκρατία, νοµιµοποίηση εσόδων από παράνοµες δραστηριότητες και παραχάραξη του ευρώ.

Η Ευρώπη έχει γίνει στόχος της ισλαµικής τροµοκρατίας από οµάδες που συνδέονται µε την Αλ Κάιντα ή το αποκαλούµενο «Ισλαµικό Κράτος» ή «Daesh». Προκάλεσαν παγκόσµιο σοκ όταν εξαπέλυσαν επιθέσεις κατά των συµβόλων βασικών ευρωπαϊκών αξιών, όπως της θρησκευτικής ελευθερίας και της ελευθερίας του λόγου. Ορισµένες από αυτές τις τροµοκρατικές πράξεις ήταν η επίθεση κατά µελών του προσωπικού στα γραφεία σατιρικού περιοδικού στο Παρίσι τον Ιανουάριο του 2015 και η δολοφονία εκατοντάδων ατόµων σε διάφορες επιθέσεις στην Ευρώπη. Οι Ευρωπαίοι βρίσκονται αντιµέτωποι µ’ έναν απρόβλεπτο εχθρό, ο οποίος έχει συχνά οικονοµικές και στρατιωτικές βάσεις στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική. Ως εκ τούτου, εξετάζουν τόσο τη δυνατότητα αυξηµένης συνεργασίας µεταξύ των ευρωπαϊκών υπηρεσιών πληροφοριών όσο και το ενδεχόµενο ανάληψης στρατιωτικής δράσης εκτός Ευρώπης.

Κάποια από τα µέτρα που έχει προτείνει η Επιτροπή για την απόκρουση αυτής της απειλής είναι η δηµιουργία ενός ευρωπαϊκού κέντρου αριστείας για την καταπολέµηση της ριζοσπαστικοποίησης, η αποκοπή των τροµοκρατών από την πρόσβαση σε χρηµατοδότηση µε τη συνεργασία µεταξύ των υπηρεσιών οικονοµικών πληροφοριών, καθώς και η εντατικοποίηση της καταπολέµησης της εγκληµατικότητας στον κυβερνοχώρου και της διάδοσης ηλεκτρονικής προπαγάνδας από εξτρεµιστές.

Ανάµεσα στα µέτρα για την καταπολέµηση της τροµοκρατίας στην Ευρώπη είναι ο αποτελεσµατικότερος έλεγχος από τις αεροπορικές εταιρείες στα άτοµα που εισέρχονται στην ΕΕ και εξέρχονται από αυτή. Οι αεροπορικές εταιρείες είναι πλέον υποχρεωµένες να καταχωρίζουν τα στοιχεία τους στις καταστάσεις µε τα ονόµατα των επιβατών, οι οποίες, υπό ορισµένους όρους, µπορούν να χρησιµοποιούνται από την αστυνοµία σ’ ολόκληρη την Ευρώπη µε σκοπό την καταπολέµηση τροµοκρατών.

IV. ΠΡΟΣ ΈΝΑΝ «ΕΥΡΩΠΑΪΚΌ ΔΙΚΑΣΤΙΚΌ ΧΏΡΟ»

Σήµερα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση συνυπάρχουν πολλά διαφορετικά συστήµατα απονοµής δικαιοσύνης, το καθένα εντός εθνικών συνόρων. Όµως, το διεθνές έγκληµα και η τροµοκρατία δεν δίνουν σηµασία στα εθνικά σύνορα. Γι’ αυτόν τον λόγο, η ΕΕ έχει ανάγκη από ένα κοινό πλαίσιο για την καταπολέµηση της τροµοκρατίας, της εµπορίας ναρκωτικών και της παραχάραξης, ώστε να εγγυάται στους πολίτες της προστασία υψηλού επιπέδου και να βελτιώσει τη διεθνή συνεργασία σ’ αυτόν τον τοµέα. Η ΕΕ χρειάζεται επίσης µια κοινή εγκληµατολογική πολιτική, για να εξασφαλίσει ότι η ύπαρξη διαφορετικών ορισµών για ορισµένες εγκληµατικές πράξεις δεν εµποδίζει τη συνεργασία ανάµεσα στα δικαστήρια των διαφόρων χωρών.

Το σηµαντικότερο παράδειγµα πρακτικής συνεργασίας σ’ αυτόν τον τοµέα είναι η Eurojust, µια κεντρική συντονιστική υπηρεσία που δηµιουργήθηκε στη Χάγη το 2003. Στόχος της είναι να παρέχει βοήθεια στις εθνικές ανακριτικές και διωκτικές αρχές για να συνεργάζονται στα πλαίσια εγκληµατολογικών ερευνών στις οποίες συµµετέχουν περισσότερες από µία χώρες της ΕΕ. Με βάση την πείρα της Eurojust στον συγκεκριµένο τοµέα, το Συµβούλιο αποφάσισε να ορίσει ευρωπαίο εισαγγελέα, αποστολή του οποίου θα ήταν η δίωξη αδικηµάτων κατά των οικονοµικών συµφερόντων της ΕΕ.

Ένα άλλο µέσο πρακτικής διασυνοριακής συνεργασίας είναι το ευρωπαϊκό ένταλµα σύλληψης, που έχει τεθεί σε εφαρµογή από τον Ιανουάριο του 2004 και αντικαθιστά τις χρονοβόρες διαδικασίες έκδοσης.

Στον τοµέα του αστικού δικαίου, η ΕΕ έχει θεσπίσει νοµοθεσία που διευκολύνει την εφαρµογή των δικαστικών αποφάσεων σε διασυνοριακές υποθέσεις όπως τα διαζύγια, οι χωρισµοί, η επιµέλεια των παιδιών και οι υποχρεώσεις διατροφής. Στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι οι δικαστικές αποφάσεις που εκδίδονται σε µια χώρα εφαρµόζονται και στις άλλες. Η ΕΕ έχει θεσπίσει κοινές διαδικασίες για την απλούστευση και επιτάχυνση του διακανονισµού διασυνοριακών υποθέσεων που αφορούν µικρές και µη αµφισβητούµενες αστικές διαφορές, όπως την είσπραξη οφειλών και την πτώχευση.

• Η Ευρωπαϊκή Ένωση ασκεί µεγαλύτερη επιρροή στη διεθνή σκηνή όταν εκφράζεται µε µία φωνή για διεθνή θέµατα, όπως οι εµπορικές διαπραγµατεύσεις. Για να επιτευχθεί αυτό, και για να αναβαθµιστεί η διεθνής εικόνα της ΕΕ, το 2009 το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο απέκτησε µόνιµο πρόεδρο και, παράλληλα, διορίστηκε η πρώτη Ύπατη Εκπρόσωπος της Ένωσης για θέµατα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας.
• Στον τοµέα της άµυνας, κάθε κράτος µέλος διατηρεί την κυριαρχία του, είτε είναι µέλος του ΝΑΤΟ είτε είναι ουδέτερο. Ωστόσο, τα κράτη µέλη της ΕΕ αναπτύσσουν στρατιωτική συνεργασία για ειρηνευτικές αποστολές.
• Η ΕΕ είναι σηµαντικός παράγοντας στο διεθνές εµπόριο και καταβάλλει προσπάθειες στο εσωτερικό του Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου για να εξασφαλίσει ανοικτές αγορές και ένα σύστηµα συναλλαγών που βασίζεται σε κανόνες.
• Για ιστορικούς και γεωγραφικούς λόγους, η ΕΕ δίνει ιδιαίτερη προσοχή στην Αφρική (µε πολιτικές αναπτυξιακής βοήθειας, εµπορικές προτιµήσεις, επισιτιστική βοήθεια και προάσπιση του σεβασµού των ανθρώπινων δικαιωµάτων).
• Τα σοβαρότερα προβλήµατα στις γειτονικές περιοχές της Ουκρανίας, της Συρίας και της Σαχάρας δίνουν στην ΕΕ επιπλέον κίνητρα για να εντείνει τη συνεργασία της σε θέµατα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας, ώστε να προασπίσει τις κοινές της αξίες, συµφέροντα και ασφάλεια.

I. Η ΚΟΙΝΉ ΕΞΩΤΕΡΙΚΉ ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΑΣΦΆΛΕΙΑΣ

Σε οικονοµικό, εµπορικό και νοµισµατικό επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πλέον µια σηµαντική παγκόσµια δύναµη. Μερικές φορές λέγεται ότι η ΕΕ έχει γίνει οικονοµικός γίγαντας, αλλά παραµένει πολιτικός νάνος. Αυτό είναι υπερβολή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ασκεί σηµαντική επιρροή στο εσωτερικό διεθνών οργανισµών, όπως στον Παγκόσµιο Οργανισµό Εµπορίου και στους ειδικευµένους οργανισµούς των Ηνωµένων Εθνών, καθώς και στις παγκόσµιες συνόδους κορυφής για το περιβάλλον και την ανάπτυξη.

Ωστόσο, είναι αλήθεια πως η ΕΕ και τα κράτη µέλη της έχουν ακόµα να διανύσουν µεγάλη απόσταση, τόσο σε διπλωµατικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο, ώστε να µπορέσουν να εκφραστούν µε µία φωνή για τα µεγάλα παγκόσµια ζητήµατα. Η στρατιωτική άµυνα (που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της εθνικής κυριαρχίας) παραµένει στην αρµοδιότητα των εθνικών κυβερνήσεων, οι δεσµοί των οποίων έχουν σφυρηλατηθεί στο πλαίσιο συµµαχιών όπως το ΝΑΤΟ.

α) Η δηµιουργία µια ευρωπαϊκής διπλωµατικής υπηρεσίας

Η κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας και η ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας και άµυνας ορίζουν τα βασικά καθήκοντα της ΕΕ όσον αφορά την εξωτερική πολιτική. Οι πολιτικές αυτές θεσπίστηκαν µε τις Συνθήκες του Μάαστριχτ (1992), του Άµστερνταµ (1997) και της Νίκαιας (2001). Αποτέλεσαν τον «δεύτερο πυλώνα» της ΕΕ, έναν τοµέα πολιτικής στο πλαίσιο του οποίου η δράση αποφασίζεται µε διακυβερνητική συµφωνία και στον οποίο η Επιτροπή και το Κοινοβούλιο διαδραµατίζουν µόνο δευτερεύοντα ρόλο. Οι αποφάσεις σ’ αυτόν τον τοµέα λαµβάνονται µε συναίνεση, ενώ υπάρχει η δυνατότητα αποχής µεµονωµένων κρατών. Μολονότι η Συνθήκη της Λισαβόνας κατάργησε τους «πυλώνες» στη δοµή της ΕΕ, δεν άλλαξε τον τρόπο λήψης αποφάσεων στους τοµείς της ασφάλειας και της άµυνας, αλλά ενίσχυσε την εικόνα της συγκεκριµένης πολιτικής µε τη δηµιουργία της θέσης του Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για θέµατα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας.

Από το 2014 το αξίωµα αυτό το κατέχει η Φεντερίκα Μογκερίνι, η οποία είναι και αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Αποστολή της είναι να εκπροσωπεί τη συλλογική θέση της ΕΕ και να ενεργεί εξ ονόµατος της ΕΕ στους διεθνείς οργανισµούς και τις διεθνείς διασκέψεις. Επικουρείται από τους υπαλλήλους της ΕΕ και των εθνικών κυβερνήσεων που συγκροτούν την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής ∆ράσης —στην ουσία τη διπλωµατική υπηρεσία της ΕΕ.

Στόχος της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ είναι, κατά κύριο λόγο, να εγγυάται την ασφάλεια, τη σταθερότητα, τη δηµοκρατία και τον σεβασµό των ανθρώπινων δικαιωµάτων, όχι µόνο στις περιοχές που συνορεύουν άµεσα µε αυτήν (π.χ. τα Βαλκάνια), αλλά και σε άλλες θερµές περιοχές του πλανήτη, όπως στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή και τον Καύκασο. Το βασικό εργαλείο της είναι η «ήπια δύναµη», που καλύπτει παραµέτρους όπως οι αποστολές παρατηρητών σε εκλογικές διαδικασίες και η χορήγηση ανθρωπιστικής και αναπτυξιακής βοήθειας. Το 2015 η ΕΕ χορήγησε ανθρωπιστική βοήθεια ύψους πάνω από 1,5 δισ. ευρώ, και επιπλέον 5 δισ. ευρώ έχουν δαπανηθεί για τη στήριξη εκτοπισµένων ατόµων από τότε που ξέσπασε ο πόλεµος στη Συρία. Η ΕΕ χορηγεί το 60 % της παγκόσµιας αναπτυξιακής βοήθειας και συνδράµει τις χώρες µε τις µεγαλύτερες ανάγκες ώστε να καταπολεµήσουν τη φτώχεια, να θρέψουν τους πληθυσµούς τους, να αποφύγουν τις φυσικές καταστροφές, να αποκτήσουν πρόσβαση σε πόσιµο νερό και να καταπολεµήσουν τις ασθένειες. Ταυτόχρονα, η ΕΕ ενθαρρύνει ενεργά αυτές τις χώρες να σέβονται το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώµατα, να στηρίζουν την κοινωνία των πολιτών και να ανοίξουν τις αγορές τους στο διεθνές εµπόριο. Η Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο µεριµνούν για την υπεύθυνη χορήγηση της βοήθειας και τη χρηστή διαχείριση και χρησιµοποίησή της.

Το ερώτηµα είναι το εξής: µπορεί και θέλει η ΕΕ να κάνει ένα βήµα πέρα από αυτή τη διπλωµατία της ήπιας δύναµης; Αυτή είναι η βασική πρόκληση για τα επόµενα χρόνια. Ένα σηµαντικό απτό αποτέλεσµα που σηµειώθηκε στο µέτωπο της διπλωµατίας ήταν ο αποφασιστικός ρόλος που διαδραµάτισε η ΕΕ στην εξασφάλιση της συµφωνίας που υπογράφηκε ανάµεσα στο Ιράν και τις παγκόσµιες ηγέτιδες δυνάµεις το 2015 σχετικά µε το πυρηνικό πρόγραµµα του Ιράν και την άρση των µακροχρόνιων οικονοµικών κυρώσεων κατά της χώρας αυτής.

Η ΕΕ δραστηριοποιήθηκε επίσης έντονα στο πλαίσιο των διεθνών διαπραγµατεύσεων σχετικά µε τον εµφύλιο πόλεµο στη Συρία.

Ωστόσο, πολλοί έχουν την αίσθηση ότι οι κοινές δηλώσεις του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου και οι κοινές θέσεις για µεγάλα διεθνή ζητήµατα συχνά δεν είναι τίποτε περισσότερο από τον ελάχιστο κοινό παρονοµαστή. Στο µεταξύ, τα µεγάλα κράτη µέλη εξακολουθούν να ασκούν, το καθένα, τον δικό του διπλωµατικό ρόλο. Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρείται πραγµατικός παράγοντας παγκόσµιας εµβέλειας όταν εκφράζεται µε µία φωνή. Για να αποκτήσει η ΕΕ µεγαλύτερη αξιοπιστία και επιρροή πρέπει να συνδυάσει την οικονοµική και εµπορική της ισχύ µε τη σταδιακή εφαρµογή µιας κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας.

β) Απτά αποτελέσµατα στον τοµέα της κοινής πολιτικής ασφάλειας και άµυνας

Από το 2003 η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε τη δυνατότητα να διεξαγάγει επιχειρήσεις διαχείρισης κρίσεων, καθώς τα κράτη µέλη θέτουν εθελοντικά ορισµένες δυνάµεις τους στη διάθεση της ΕΕ για τη διεξαγωγή αυτών των επιχειρήσεων.

Η ευθύνη για τη διεξαγωγή αυτών των επιχειρήσεων έχει ανατεθεί σ’ ένα σύνολο πολιτικοστρατιωτικών οργάνων: την Επιτροπή Πολιτικής και Ασφάλειας, τη Στρατιωτική Επιτροπή της ΕΕ, την Επιτροπή πολιτικής διαχείρισης κρίσεων και το Στρατιωτικό Επιτελείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα όργανα αυτά είναι υπόλογα στο Συµβούλιο και εδρεύουν στις Βρυξέλλες.

Αυτό το σύνολο µέσων δίνει πραγµατική υπόσταση στην κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας. Επιτρέπει στην ΕΕ να εκτελεί τα καθήκοντα που έχει αναθέσει στον εαυτό της —ανθρωπιστικές αποστολές και αποστολές διασφάλισης ή διατήρησης της ειρήνης. Το έργο των αποστολών αυτών δεν πρέπει να επικαλύπτει το έργο του ΝΑΤΟ· αυτό εξασφαλίζεται µε τις ρυθµίσεις «Berlin plus» που συµφωνήθηκαν µεταξύ του ΝΑΤΟ και της ΕΕ και παρέχουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρόσβαση στην υλικοτεχνική υποδοµή του ΝΑΤΟ (για ανίχνευση, επικοινωνία, διοίκηση και µεταφορές).

Από το 2003 η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πραγµατοποιήσει πάνω από 30 στρατιωτικές επιχειρήσεις και πολιτικές αποστολές. Οι πρώτες από αυτές πραγµατοποιήθηκαν στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, όπου στρατεύµατα της ΕΕ αντικατέστησαν τις δυνάµεις του ΝΑΤΟ. Αυτές οι αποστολές και επιχειρήσεις, υπό την ευρωπαϊκή σηµαία, αναπτύσσονται ή έχουν αναπτυχθεί σε τρεις ηπείρους. Περιλαµβάνουν την επιχείρηση «Αταλάντη» για την καταπολέµηση της πειρατείας των Σοµαλών στον Κόλπο του Άντεν, την αποστολή για την εδραίωση του κράτους δικαίου στο Κοσσυφοπέδιο, την αποστολή για την εκπαίδευση των ενόπλων δυνάµεων του Μάλι, την αποστολή πολιτικής προστασίας στην Ουκρανία, και τη ναυτική δράση «SOPHIA» για την πάταξη της παράνοµης διακίνησης ανθρώπων στη Μεσόγειο.

Καθώς η στρατιωτική τεχνολογία γίνεται όλο και πιο προηγµένη και ακριβή, οι κυβερνήσεις της ΕΕ αντιλαµβάνονται ότι είναι διαρκώς πιο αναγκαίο να συνεργαστούν στον τοµέα της κατασκευής όπλων —ιδίως σήµερα, που πασχίζουν να µειώσουν τις δηµόσιες δαπάνες για να αντιµετωπίσουν τη χρηµατοπιστωτική κρίση. Επιπλέον, αν οι ένοπλες δυνάµεις τους πρόκειται να διεξάγουν κοινές αποστολές εκτός Ευρώπης, τα συστήµατά τους πρέπει να είναι διαλειτουργικά και ο εξοπλισµός τους επαρκώς τυποποιηµένος. Για τον λόγο αυτό, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο αποφάσισε, το 2003, να ιδρύσει τον Ευρωπαϊκό Οργανισµό Άµυνας, ώστε να συµβάλει στην ανάπτυξη της στρατιωτικής ικανότητας της ΕΕ.

Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, έχει αναφέρει ότι είναι ανάγκη να καθιερωθεί, µακροπρόθεσµα. µια πραγµατική ευρωπαϊκή πολιτική άµυνας. Αυτή η προοπτική ενδέχεται να κερδίσει έδαφος σταδιακά, καθώς περισσότεροι Ευρωπαίοι συνειδητοποιούν ότι τα κοινά συµφέροντά τους στον τοµέα της ασφάλειας θα πρέπει να συνδεθούν µε την προάσπιση των αξιών και των στρατηγικών συµφερόντων τους. Καµία σηµερινή δύναµη, µεγάλη ή µικρή, δεν µπορεί από µόνη της να εξασφαλίσει τη στρατιωτική ισχύ που απαιτείται για να εγγυηθεί την ασφάλεια των πολιτών της σ’ έναν ασταθή κόσµο.

II. ΜΙΑ ΕΜΠΟΡΙΚΉ ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΑΝΟΙΚΤΉ ΣΤΟΝ ΚΌΣΜΟ

Η ΕΕ είναι αρµόδια να χειρίζεται τις εµπορικές υποθέσεις για λογαριασµό των κρατών µελών της. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως µεγάλη εµπορική δύναµη, ασκεί σηµαντική διεθνή επιρροή. Η ΕΕ στηρίζει το σύστηµα που βασίζεται σε κανόνες του Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου (ΠΟΕ), ο οποίος έχει 164 χώρες µέλη. Το σύστηµα αυτό παρέχει ώς έναν βαθµό ασφάλεια δικαίου και διαφάνεια κατά τη διεξαγωγή του διεθνούς εµπορίου. Ο ΠΟΕ καθορίζει τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες τα µέλη του µπορούν να προστατεύονται από αθέµιτες πρακτικές, όπως το ντάµπινγκ (πώληση σε τιµές κάτω του κόστους), µέσω των οποίων οι εξαγωγείς ανταγωνίζονται τους αντιπάλους τους. Παρέχει επίσης µια διαδικασία διευθέτησης διαφορών που ανακύπτουν ανάµεσα σε δύο ή περισσότερους εµπορικούς εταίρους.

Η εµπορική πολιτική της ΕΕ συνδέεται στενά µε την αναπτυξιακή της πολιτική. Σύµφωνα µε το σύστηµα γενικευµένων προτιµήσεων, η ΕΕ έχει παραχωρήσει προτιµησιακή πρόσβαση στην αγορά της ατελώς ή µε µειωµένο συντελεστή στις περισσότερες εισαγωγές από τις αναπτυσσόµενες χώρες και τις χώρες µε µεταβατική οικονοµία. Μάλιστα, για τις 49 φτωχότερες χώρες του κόσµου, το σύστηµα αυτό είναι ακόµη πιο ευνοϊκό. Όλα τα προϊόντα που εξάγουν, µε µοναδική εξαίρεση τα όπλα, εισάγονται στην αγορά της ΕΕ αδασµολόγητα.

Ωστόσο, η ΕΕ δεν έχει συνάψει χωριστές εµπορικές συµφωνίες µε τους σηµαντικότερους εµπορικούς εταίρους της από τις ανεπτυγµένες χώρες, όπως τις Ηνωµένες Πολιτείες και την Ιαπωνία. Με αυτές τις χώρες, οι εµπορικές σχέσεις ρυθµίζονται µέσω των µηχανισµών του ΠΟΕ, αλλά, επί του παρόντος, διµερείς συµφωνίες βρίσκονται υπό διαπραγµάτευση. Το 2014 συνήφθη οικονοµική και εµπορική συµφωνία µεταξύ του Καναδά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία υπογράφηκε µεταξύ των δύο αυτών µερών τον Οκτώβριο του 2016.

Το 2013 ξεκίνησαν διαπραγµατεύσεις µεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ για την υπογραφή µιας σηµαντικής εµπορικής συµφωνίας, γνωστής ως TTIP. Η συµφωνία αυτή ρύθµιζε ζητήµατα όπως τους τελωνειακούς φραγµούς, την εναρµόνιση των προτύπων, την πρόσβαση στην αγορά δηµοσίων συµβάσεων, την αναγνώριση της ονοµασίας προέλευσης και τον τρόπο διευθέτησης των διαφορών. Από κοινού, οι δύο εταίροι αντιπροσωπεύουν το 40 % του παγκόσµιου εµπορίου και εξυπηρετούν 800 εκατοµµύρια καταναλωτές. Ένα άλλο βασικό στοιχείο της συµφωνίας θα εξασφάλιζε ότι τα πρότυπα που θα χρησιµοποιούνται παγκοσµίως στο µέλλον δεν θα αποφασίζονται από άλλους ανταγωνιστές, όπως την Κίνα. Η ΕΕ επιµένει στην τήρηση υψηλών προτύπων για την ασφάλεια των τροφίµων, την κοινωνική προστασία, την ασφάλεια των δεδοµένων και την πολιτιστική πολυµορφία. Αν τεθεί σε ισχύ η συµφωνία, αναµένεται ότι θα αυξήσει την οικονοµική ανάπτυξη στις χώρες της ΕΕ.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αυξάνει τις εµπορικές της συναλλαγές µε τις αναδυόµενες δυνάµεις σε άλλα µέρη του πλανήτη, από την Κίνα και την Ινδία µέχρι την κεντρική και τη νότια Αµερική. Οι εµπορικές συµφωνίες µε αυτές τις χώρες περιλαµβάνουν επίσης την τεχνική και πολιτισµική συνεργασία. Η Κίνα αποτελεί πλέον τον δεύτερο πιο σηµαντικό εµπορικό εταίρο της ΕΕ (µετά τις ΗΠΑ) και τον µεγαλύτερο προµηθευτή εισαγωγών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί τον κυριότερο εµπορικό εταίρο της Ρωσίας και τη µεγαλύτερη πηγή εξωτερικών επενδύσεων αυτής της χώρας. Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Ένωση επέβαλε εµπορικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, διαµαρτυρόµενη για την προσάρτηση της Κριµαίας το 2014, κυρώσεις οι οποίες είχαν ως συνέπεια να διαταράξουν σοβαρά τις εµπορικές και επενδυτικές ροές.

III. ΑΝΆΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΑΦΡΙΚΉ

Οι σχέσεις της Ευρώπης µε την υποσαχάρια Αφρική ανάγονται στο µακρινό παρελθόν. Με τη Συνθήκη της Ρώµης, το 1957, οι πρώην αποικίες και τα υπερπόντια εδάφη ορισµένων κρατών µελών έγιναν εταίροι της Κοινότητας. Η αποαποικιοποίηση που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1960 µετέτρεψε αυτή τη σχέση σ’ ένα διαφορετικό είδος σύνδεσης µεταξύ κυρίαρχων κρατών.

Η συµφωνία του Κοτονού, που υπογράφηκε το 2000 στο Κοτονού, την πρωτεύουσα του Μπενίν, σηµατοδότησε ένα νέο στάδιο για την αναπτυξιακή πολιτική της ΕΕ. Αυτή η συµφωνία ανάµεσα στη Ευρωπαϊκή Ένωση και τις χώρες της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού (ΑΚΕ) είναι η πλέον φιλόδοξη και µακρόπνοη εµπορική και αναπτυξιακή συµφωνία που έχει συναφθεί ποτέ ανάµεσα σε ανεπτυγµένες και αναπτυσσόµενες χώρες. Αποτελεί συνέχεια της σύµβασης του Λοµέ, που υπογράφηκε το 1975 στο Λοµέ, την πρωτεύουσα του Τόγκο, και η οποία έκτοτε ανανεωνόταν τακτικά.

Η συµφωνία αυτή καλύπτει πολύ περισσότερους τοµείς από τις προηγούµενες, αφού µετατοπίστηκε από τις εµπορικές σχέσεις που βασίζονται στην πρόσβαση στην αγορά προς ευρύτερες εµπορικές σχέσεις. Εισάγει επίσης νέες διαδικασίες για την αντιµετώπιση των παραβιάσεων των ανθρώπινων δικαιωµάτων.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχει ειδικές εµπορικές παραχωρήσεις στις λιγότερο ανεπτυγµένες χώρες, 39 από τις οποίες έχουν υπογράψει τη συµφωνία του Κοτονού. Από το 2005 οι χώρες αυτές µπορούν να εξάγουν ουσιαστικά αδασµολόγητα κάθε είδους προϊόντα προς την ΕΕ.

Παρά το γεγονός ότι αυτή η παραδοσιακή πολιτική της ΕΕ είχε θετικά αποτελέσµατα στην Αφρική, δεν ανταποκρίνεται στις σηµερινές ανάγκες. Μεγάλα τµήµατα της Αφρικής, νότια της Σαχάρας, γνώρισαν οικονοµική ανάπτυξη και κατάφεραν να χρησιµοποιήσουν τους τεράστιους φυσικούς πόρους τους για να βελτιώσουν τις υποδοµές τους και το βιοτικό τους επίπεδο. Άλλες όµως περιοχές επλήγησαν σκληρά από πολέµους, αναταραχές και δικτατορίες. Ολόκληρη η περιοχή του Σαχέλ, νότια ακριβώς της Σαχάρας, έχει αποσταθεροποιηθεί: φανατικοί θρησκόληπτοι, όπως η Μπόκο Χαράµ, εξακολουθούν να σκορπούν τον τρόµο, ενώ το Κέρας της Αφρικής κατατρύχεται από εµφύλιους πολέµους και δικτατορίες.

Αυτό δηµιουργεί πολιτικούς πρόσφυγες. Η ξηρασία που οφείλεται στην κλιµατική αλλαγή και η αύξηση του πληθυσµού εξωθούν και αυτές τους ανθρώπους να επιχειρήσουν να µεταναστεύσουν στην Ευρώπη. Γι’ αυτό, η ΕΕ, εκτός από τη χορήγηση ανθρωπιστικής βοήθειας, έχει λόγους να συµµετέχει σε µια ευρεία στρατηγική που καταρτίζεται για να δηµιουργήσει οικονοµική ανάπτυξη στην αφρικανική ήπειρο και να σταθεροποιήσει τις µετακινήσεις πληθυσµών. Πέρα απ’ αυτό, η κοινή ευρωπαϊκή µεταναστευτική πολιτική αναµένεται ότι θα ανταποκριθεί στην πιο µακροπρόθεσµη ανάγκη για τη δηµιουργία νέου εργατικού δυναµικού στην Ευρώπη, της οποίας ο πληθυσµός γηράσκει.

• «Η Ευρώπη δεν θα δηµιουργηθεί µεµιάς ούτε βάσει ενός µοναδικού σχεδίου. Θα οικοδοµηθεί µε απτά επιτεύγµατα, που πρώτα θα διαµορφώσουν µια πραγµατική αλληλεγγύη».
• Αυτή η δήλωση του 1950 εξακολουθεί να ευσταθεί και σήµερα. Ποιες είναι όµως οι µεγάλες προκλήσεις για την Ευρώπη τα επόµενα χρόνια;

«Η Ευρώπη δεν θα δηµιουργηθεί µεµιάς ούτε βάσει ενός µοναδικού σχεδίου. Θα οικοδοµηθεί µε απτά επιτεύγµατα, που πρώτα θα διαµορφώσουν µια πραγµατική αλληλεγγύη». Αυτό δήλωσε ο Ροµπέρ Σουµάν στην περίφηµη διακήρυξή του της 9ης Μαΐου 1950, που έθεσε σε εφαρµογή το σχέδιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ύστερα από σχεδόν 70 χρόνια, τα λόγια του παραµένουν το ίδιο επίκαιρα. Η αλληλεγγύη ανάµεσα στους λαούς και τα έθνη της Ευρώπης πρέπει να προσαρµόζεται συνεχώς, ώστε να αντιµετωπίζονται οι νέες προκλήσεις που δηµιουργεί ο µεταβαλλόµενος κόσµος.

Έτσι συνέβαινε πάντα στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα πρώτα χρόνια µετά τον Β´ Παγκόσµιο Πόλεµο, οι προσπάθειες είχαν εστιαστεί στην αύξηση της παραγωγής και στην εξασφάλιση αρκετής ποσότητας τροφίµων για όλους. Η ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ήταν ένα σηµαντικό επίτευγµα. Τα επόµενα χρόνια, το ευρώ και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δηµιουργήθηκαν για να καταστήσουν αποτελεσµατικότερη τη λειτουργία της αγοράς. Παράλληλα, καταβλήθηκαν ουσιαστικές προσπάθειες για να επουλωθούν οι διαιρέσεις που δηµιουργήθηκαν από τα κοµµουνιστικά καθεστώτα κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέµου. Η οικονοµική κρίση που ξέσπασε το 2008 αποκάλυψε ότι το ευρώ ήταν ευάλωτο σε επιθέσεις παγκόσµιων κερδοσκόπων. Για να θωρακιστεί το νόµισµα έναντι αυτών των επιθέσεων, οι χώρες της ΕΕ αποφάσισαν να συντονίσουν τις εθνικές οικονοµικές πολιτικές τους και έλαβαν µέτρα για τη δηµιουργία µιας τραπεζικής ένωσης. Πρόσφατα, στην ευρωπαϊκή ατζέντα κυριάρχησαν προκλήσεις που αφορούσαν την ασφάλεια και τη µετανάστευση.

Ο Ζαν Μονέ, ο µεγάλος αρχιτέκτονας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, έκλεινε τα αποµνηµονεύµατά του, που ολοκληρώθηκαν το 1976, µε την ακόλουθη φράση: «Τα κυρίαρχα έθνη του παρελθόντος δεν µπορούν πλέον να επιλύσουν τα προβλήµατα του παρόντος: δεν µπορούν να διασφαλίσουν τη δική τους πρόοδο ούτε να ελέγξουν το µέλλον τους. Και η ίδια η Κοινότητα είναι µόνο ένα στάδιο στην πορεία προς τον οργανωµένο κόσµο του αύριο». Απέναντι στην παγκοσµιοποίηση θα πρέπει άραγε, εν έτει 2017, να αποδεχτούµε ως αναπόφευκτο ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει πια πολιτική χρησιµότητα; Ή πρέπει µάλλον να αναρωτηθούµε πώς θα απελευθερώσουµε το πλήρες δυναµικό µισού και πλέον δισεκατοµµυρίου Ευρωπαίων που έχουν τις ίδιες αξίες και τα ίδια συµφέροντα;

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελείται από σχεδόν 30 κράτη µέλη, µε πολύ διαφορετικές ιστορίες, γλώσσες και πολιτισµούς, και µε σηµαντικές αποκλίσεις ως προς το βιοτικό επίπεδο. Μπορεί µια τόσο πολύµορφη οικογένεια εθνών να αποτελέσει κοινή πολιτική «δηµόσια σφαίρα»; Μπορούν οι πολίτες της να αναπτύξουν µια κοινή αίσθηση «ότι είναι Ευρωπαίοι», ενώ θα παραµένουν βαθιά προσηλωµένοι στη χώρα τους, την περιοχή τους και την τοπική τους κοινότητα; Ίσως να µπορούν, αν τα σηµερινά κράτη µέλη ακολουθήσουν το παράδειγµα της πρώτης Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η οποία γεννήθηκε από τα συντρίµµια του Β´ Παγκοσµίου Πολέµου. Η ηθική νοµιµοποίησή της βασιζόταν στη συµφιλίωση και στην εδραίωση της ειρήνης ανάµεσα σε πρώην εχθρούς. Υιοθέτησε την αρχή ότι όλα τα κράτη µέλη, µεγάλα ή µικρά, έχουν ίσα δικαιώµατα και σέβονται τις µειονότητες.

Θα είναι, άραγε, δυνατό να συνεχιστεί η προσπάθεια της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, µε τον ισχυρισµό ότι τα κράτη µέλη της ΕΕ και οι λαοί τους επιθυµούν, στο σύνολό τους, το ίδιο πράγµα; Ή θα κάνουν οι ηγέτες της ΕΕ εκτενέστερη χρήση των διατάξεων για την «ενισχυµένη συνεργασία», σύµφωνα µε τις οποίες συγκεκριµένες οµάδες κρατών µελών θα βαδίσουν µπροστά χωρίς τους υπόλοιπους προς τη µία ή την άλλη κατεύθυνση; Αν οι ρυθµίσεις αυτού του τύπου αποτελέσουν συνήθη πρακτική, θα µπορούσε να δηµιουργηθεί µια κατάσταση στην οποία κάθε κράτος µέλος θα µπορεί να διαλέγει αν θα εφαρµόσει µια συγκεκριµένη πολιτική ή αν θα συµµετέχει σ’ ένα συγκεκριµένο θεσµικό όργανο. Η λύση αυτή µπορεί να φαίνεται ελκυστικά απλή, αλλά η ΕΕ βασιζόταν ανέκαθεν στην έννοια της αλληλεγγύης —δηλαδή στον επιµερισµό του κόστους αλλά και του οφέλους. Αυτό σηµαίνει ότι υπάρχουν κοινοί κανόνες και κοινές πολιτικές.

Ταυτόχρονα, η πρόσφατη οικονοµική κρίση απέδειξε ότι οι χώρες που έχουν ως νόµισµά τους το ευρώ βρίσκονται σε µια ιδιαίτερη κατάσταση εξάρτησης, η οποία τις οδήγησε στο να λειτουργήσουν σαν ένας πυρήνας χωρών εντός της ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε να ενταθεί η ολοκλήρωση της ζώνης του ευρώ µέσω ενισχυµένων πολιτικών για τον χρηµατοπιστωτικό, τον δηµοσιονοµικό και τον οικονοµικό τοµέα, αλλά και να αυξηθεί η νοµιµοποίηση και η δηµοκρατική ευθύνη για τις πολιτικές αυτές. Η ιδέα είναι ότι ένα ποιοτικό βήµα, το οποίο γίνεται για να µετασχηµατίσει τη ζώνη του ευρώ σε έναν χώρο µε ενιαία οικονοµική διακυβέρνηση, θα δώσει νέο δυναµισµό στο σύνολο της Ένωσης και, κατά συνέπεια, θα ωφελήσει ολόκληρη την ήπειρο.

Οι πρόσφατες εξελίξεις τόνισαν την ανάγκη για µια ευρύτερη ευρωπαϊκή συνεργασία σε τοµείς που, παραδοσιακά, εµπίπτουν στην εθνική κυριαρχία: δηλαδή την ασφάλεια και την άµυνα, καθώς και τη δικαιοδύνη και τις εσωτερικές υποθέσεις —και ιδίως το ζήτηµα των προσφύγων. Είναι πιθανό σ’ αυτούς ακριβώς τους τοµείς να αντιµετωπίσει η ΕΕ τις µεγαλύτερες προκλήσεις της και να χρειαστεί να βρει κοινές λύσεις, παρέχοντας στους πολίτες της µια ισχυρότερη αίσθηση ασφάλειας και ανανεωµένη εµπιστοσύνη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η παγκοσµιοποίηση υποχρεώνει την Ευρώπη να ανταγωνίζεται όχι µόνο µε τους παραδοσιακούς αντιπάλους της —την Ιαπωνία και τις ΗΠΑ— αλλά και µε τις ταχέως αναπτυσσόµενες οικονοµικές δυνάµεις, όπως τη Βραζιλία, την Κίνα και την Ινδία. Μπορεί άραγε η Ευρώπη να περιορίσει την πρόσβαση στις ευρωπαϊκές αγορές, προκειµένου να εξακολουθήσει να προασπίζεται τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά της πρότυπα; Ακόµη και αν το έκανε, δεν θα υπήρχε τρόπος διαφυγής από τη σκληρή πραγµατικότητα του διεθνούς ανταγωνισµού. Συνεπώς, είναι πιθανό ότι πολλές δυνάµεις θα εξακολουθήσουν να ωθούν την Ευρώπη να γίνει ένας πραγµατικός παράγοντας διεθνούς εµβέλειας, που θα αναπτύσσει ενιαία δράση στην παγκόσµια σκηνή και θα προασπίζεται αποτελεσµατικά τα συµφέροντά της µιλώντας µε µία φωνή.

Την ίδια στιγµή, πολλοί Ευρωπαίοι υποστηρίζουν ότι η ΕΕ πρέπει να βρίσκεται πιο κοντά στους πολίτες της. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που µε κάθε νέα Συνθήκη αποκτά και µεγαλύτερη εξουσία, εκλέγεται άµεσα µε καθολική ψηφοφορία κάθε πέντε χρόνια. Όµως το ποσοστό του πληθυσµού που πράγµατι ψηφίζει σ’ αυτές τις εκλογές διαφέρει από χώρα σε χώρα και η συµµετοχή είναι συχνά µικρή. Η πρόκληση για τα θεσµικά όργανα της ΕΕ και τις εθνικές κυβερνήσεις είναι να βρουν καλύτερο τρόπο ενηµέρωσης και επικοινωνίας µε τους πολίτες (µέσω της εκπαίδευσης, των δικτύων ΜΚΟ κ.λπ.) και να προωθήσουν τη δηµιουργία µιας κοινής ευρωπαϊκής δηµόσιας σφαίρας, στην οποία οι πολίτες της ΕΕ θα µπορούν να διαµορφώνουν την πολιτική ατζέντα. Αυτή είναι µία από τις βασικές προτεραιότητες που τόσο τα κράτη µέλη όσο και τα όργανα της ΕΕ πρέπει να ενστερνιστούν προκειµένου να αντιµετωπίσουν τον ευρωσκεπτικισµό, που ευνοεί την άνοδο του λαϊκισµού και εξασθενεί τη δηµοκρατία.

Ένα από τα ισχυρά πλεονεκτήµατα της ΕΕ είναι η ικανότητά της να διαδίδει τις ευρωπαϊκές αξίες πέρα από τα σύνορά της: αξίες όπως ο σεβασµός των ανθρώπινων δικαιωµάτων, η προάσπιση του κράτους δικαίου, η προστασία του περιβάλλοντος και η ελεύθερη οικονοµία σ’ ένα σταθερό και οργανωµένο πλαίσιο, καθώς και η διατήρηση των κοινωνικών προτύπων. Ο βαθµός στον οποίο η Ευρώπη θα είναι σε θέση να διατρανώσει τις αξίες της θα καθορίσει τον τρόπο µε τον οποίο άλλες περιοχές του κόσµου θα τη θεωρούν ως ένα θετικό παράδειγµα.

Θα µπορέσουµε να κρίνουµε αν η ΕΕ υλοποίησε τους στόχους που έθεσε και αν έφερε απτά αποτελέσµατα, µόνο αν µπορέσουµε να απαντήσουµε σε ερωτήσεις όπως αυτές:

• Πώς θα βρούµε µια δίκαιη και βιώσιµη λύση στο πρόβληµα της µετανάστευσης και των προσφύγων;
• Πώς θα εξασφαλίσουµε ισοσκελισµένα δηµόσια οικονοµικά, προασπίζοντας, παράλληλα, ένα αποτελεσµατικό και δίκαιο κοινωνικό µοντέλο;
• Πώς θα χρηµατοδοτήσουµε αποδοτικά την κοινωνική πρόνοια; Πώς θα αντιµετωπίσουµε τη γήρανση του πληθυσµού χωρίς να ποινικοποιήσουµε τις επόµενες γενιές;
• Πώς θα βρούµε ηθικά αποδεκτές λύσεις στις τεράστιες αλλά ευαίσθητες προκλήσεις που θέτει η επιστηµονική και τεχνολογική πρόοδος, ιδίως στον τοµέα της βιοτεχνολογίας;
• Πώς θα εγγυηθούµε την ασφάλεια των πολιτών της ΕΕ χωρίς να υπονοµεύσουµε την ελευθερία τους;
• Πώς θα εξασφαλίσουµε µια βιώσιµη και κοινή άµυνα για τους πολίτες της ΕΕ σ’ έναν κόσµο που αντιµετωπίζει απρόβλεπτες παγκόσµιες απειλές,

Αν η Ευρώπη καταφέρει να τα πετύχει όλα αυτά, θα εξακολουθήσει να γίνεται σεβαστή και να αποτελεί πηγή έµπνευσης για τον υπόλοιπο κόσµο.

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΕ

ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

ΓΡΑΦΕΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ

ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Πληροφορίες

Η Ευρώπη σε 12 μαθήματα

Ευρωπαϊκή Επιτροπή
Γενική ∆ιεύθυνση Επικοινωνίας
Ενηµέρωση πολιτών
1049 Βρυξέλλες
ΒΕΛΓΙΟ

Το χειρόγραφο επικαιροποιήθηκε τον Αύγουστο του 2017.

© Ευρωπαϊκή Ένωση, 2017

Η περαιτέρω χρήση επιτρέπεται εφόσον αναφέρεται η πηγή.
Η πολιτική περαιτέρω χρήσης εγγράφων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής διέπεται από την απόφαση 2011/833/ΕΕ (ΕΕ L 330 της 14.12.2011, σ. 39).
Για κάθε χρήση ή αναπαραγωγή φωτογραφιών ή άλλου υλικού τα οποία δεν καλύπτονται από δικαιώµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας της ΕΕ πρέπει να ζητείται απευθείας η άδεια των κατόχων δικαιωµάτων πνευµατικής ιδιοκτησίας.

Identifiers