ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΙΚΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΙΚΟΣ

Ή ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΜΙΧΑΛΕΑΣ

Απλή ματιά στις πηγές, πείθει ότι η αιτία, αφετηρία και απαρχή του περιηγητισμού ανευρίσκεται στην επιδίωξη των παλαιότερων ανθρώπων να επισκεφθούν τα διάφορα «ιερά», τα κέντρα- τόπους θρησκευτικής λατρείας και να συμμεθέξουν σ’ αυτήν ή απλός να γνωρίσουν από κοντά το περιβάλλον και τους ανθρώπους. Η επιδίωξη βίωσης λατρευτικών εμπειριών, αποκτούσε ιδιαίτερη σημαντικότητα όταν συμπορευόταν με τη διάθεση πρόσκτησης γνώσεων για το περιβάλλον, τη θέληση γνώσης του τρόπου σκέψης, ενατένισης και αιτιολογίας των φυσικών και βιοτικών φαινομένων από τους ειδήμονες μεταφυσικούς ερμηνευτές-ιερατείο, ακόμα και από την απόφαση παραμονής και μαθητείας κοντά τους.

Η ευρύτερη περιοχή των Σερρών, κατοικηθείσα, τουλάχιστον από το 3.500 π.Χ., υπήρξε γόνιμη γη για την ανάπτυξη οικισμών, πολισμάτων και πόλεων, με αξιόλογα ιερά. Οι λίγες πληροφορίες και τα ακόμα λιγότερα ευρήματα του παρελθόντος σκιαγραφούνε ότι στον επίκεντρο αυτόν προμαχώνα του, ο Ελληνισμός είχε αναπτύξει έκπαλαι συστάδες τόπων θρησκευτικής λατρείας, με έκλαμψη στην ευρύτερη περιοχή της Θράκης και Μακεδονίας.

Ο προσκυνηματικός περιηγητισμός ή θρησκευτικός τουρισμός αποτελεί σήμερα, ιδιαίτερα δυναμικό γνώρισμα του Νομού Σερρών. Τούτο δε, διότι είναι προικισμένος με θρησκευτικά κέντρα μείζονος σημασίας.

Η Χριστιανική διδασκαλία, ως φαίνετε, έγινε γνωστή στην ευρύτερα περιοχή των Σερρών, από τον πρώτο Αποστολικό Αιώνα, το δε κίνημα του αναχωρητισμού βρήκε από τις απαρχές του 4^ου μ.Χ. αιώνα, πρόσφορο έδαφος και άκρως ελκυστικό τόπο ενάσκησής του το Όρος του Μενοικέως ή Μενοίκιον Όρος, όπως και το ορεινό συγκρότημα της Κερκίνης. Μοναστές και μονάστριες ενοίκιασαν σπηλιές, εγκαταστάθησαν σε πρόχειρα ενδιαιτήματα και από του 6^ου αιώνος η φήμη τους εξαπλώθηκε, ώστε πλείστοι προσκυνητές να διακινούνται προς τις περιοχές αυτές.

Από του 13^ου αιώνα, παρατηρείται η έναρξη της οργανωμένης μοναστηριακής ζωής στην περιοχή. Μεγιστάνας και άρχοντας της περιοχής, ο πολύς κατά την σοφία Ιωαννίκιος, εγκαταλείπει τα εγκόσμια, ενδύεται το μοναστικό ράσο και μετά επαρκή θητεία εις Άγιον Όρος, έρχεται πρώτα στην περιοχή Χιονοχωρίου και αμέσως μετά εις χαράδρα του Μενοικίου, όπου ιδρύει οργανωμένη μοναστική κοινότητα, την Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, με λίαν αυστηρό και υψηλής πνευματικής σημαντικότητας Τυπικό. Η Ιερά αυτή Μονή, απόκτα μείζονα έκλαμψη στα επόμενα χρόνια, αναπτύσσεται διαρκώς και η φήμη των σοφών, ενάρετων και ευλαβών μοναχών της εξαπλώνεται σε όλη την Μακεδονία και Θράκη. Αυτοκράτορας του Βυζαντίου και Κράληδες της Σερβίας την προστατεύουν και την ενισχύουν. Ήδη από τις αρχές του 14^ου αιώνα είναι ευρύτερα γνωστή στον Ορθόδοξο κόσμο και συρρέουν σ΄ αυτήν προσκυνητές από όλη τη Μακεδονία, συμπεριλαμβανομένης και της Πελαγονίας, Θράκη, Ρωμυλία και Μικρά Ασία. Η φήμη της Ι. Μονής Προδρόμου γιγαντώθηκε, μετά την εγκατάσταση στην Μονή, του πρώτου μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως Οικουμενικού Πατριάρχου και Εθνάρχου Γεναδίου, του επωνομαζομένου Σχολαρίου (=Πρύτανη), ο οποίος ίδρυσε την πρώτη πανεπιστημιακού επιπέδου Σχολή, περί το 1456, όπου και εδίδαξε. Η Σχολή αυτή, που καταστράφηκε κατά την Βουλγαρική κατοχή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, παρήγαγε το σύνολο των ιατροφιλοσόφων, θεολόγων ιερών και δασκάλων. Η Ι. Μ Π. Σερρών, συνεχίζει την πνευματική της συνεισφορά και διατηρεί το αξιόλογο φρουριακό της συγκρότημα, που μαζί με το φυσικό περιβάλλον παρουσιάζουν μείζον τουριστικό ενδιαφέρον.

Στην επαρχία Σιντικής και παρά το Ακριτοχώρι, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το νεόδμητο Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου, με έντονη θρησκευτική παρουσία και θρησκευτική δράση στην περιοχή.

Ιδιαίτερη σημασία παρουσιάζουν οι Ιστορικοί Ιεροί Ναοί του Χιονοχωρίου, του Αγίου Πνεύματος, του Εμμανουήλ Παππά, της Άνω Βροντούς του προσκυνήματος του Αγίου Αντωνίου Στρυμωνικού, του παλαιού Μητροπολιτικού Ναού των Αγίων Θεοδώρων Σερρών, του Αγίου Νικολάου της Ακροπόλεων των Σερρών (Κουλά). Μείζονος αξίας και σημασίας για τον Θρησκευτικό Τουρισμό είναι το Μουσείο της Ιεράς Μητροπόλεως Σερρών και Νιγρίτης, όπου φυλάσσονται και εκτίθενται σπάνιας Ιερότητας και τέχνης εικόνες και αναθήματα.

Δεν θα πρέπει να λησμονηθεί και ο «οιωνεί» θρησκευτικός τουρισμός που εκπροσωπείται από τα Αναστενάρια της Αγίας Ελένης. Ατυχώς, δεν φαίνεται να λήφθηκε σοβαρά υπόψη η οικονομική υφή του φαινομένου, το οποίο έχει σπάνια μονοπωλιακά χαρακτηριστικά, ανάμεσα στα συναφή της Ευρω-Ασιατικής Ηπείρου.

Είναι γνωστό ότι η επί 15 περίπου χρόνια (η έστω εν παρέργω) ερευνητική ενασχόληση του ομιλούντος με το θέμα αυτό, με τη βοήθεια ομάδων φοιτητών του ΤΕΙ Σερρών, παρήγαγε τουλάχιστον 9 σοβαρές μελέτες. Ανάμεσα στα βασικά πορίσματα των μελετών αυτών, πέραν του ότι δεν στοίχισαν ούτε μονόλεπτο στο δημόσιο, είναι ότι καταρρίπτουν ένα μύθο και εντοπίζουν, βασικά κενά, ελλείψεις και αρνητικούς παράγοντες που δρουν ανασταλτικά ή αποτρεπτικά στην περαιτέρω ανάπτυξη του λεγόμενου θρησκευτικού τουρισμού.

Μύθο αποτελεί ότι ο προσκυνηματικός περιηγητισμός στον Νομό Σερρών, καταλαμβάνει μερίδιο 5,7 ή 18 %, της συνολικής τουριστικής κίνησης, σύμφωνα με τις κατεστημένες απόψεις τις καταγραμμένες σε ημιεπίσημα κείμενα και απόψεις πρακτόρων. Τα ευρήματα των μελετών μας είναι απολύτως αλλότρια τούτων. Θεμελιώνουν την άποψη ότι πρόκειται για λάθος μέγα. Οι αρμόδιοι και ασχολούμενοι με το οικονομικό κύκλωμα του θέματος βασίζονται σχεδόν αποκλειστικά στις μαζικές μετακινήσεις με πούλμαν. Έτσι διαφεύγει τεράστιος αριθμός επισκεπτών κινούμενων με ιδιωτικά αυτοκίνητα ΙΧ, με πούλμαν (ποικίλης μεταφορικής ικανότητας) ιδιοκτησίας ιδρυμάτων, βιομηχανιών, εταιρειών κλπ. Δεν προσμετρούν τις αφίξεις μέσω του συστήματος σιδηρόδρομος-ΚΤΕΛ-Ταξί, δεν μπορούν να καταγράψουν τις κινήσεις ορειβατικών, φυσιολατρικών, πεζοπορικών ομίλων κα. Θα μου επιτραπεί στο συνέδριό σας αυτό, για πρώτη φορά να ακουστούν τα ερευνητικά μας πορίσματα, κατά τα οποία ο προσκυνηματικός τουρισμός την δεκαετία 1993-2002, κατέγραψε τουλάχιστον 685.000 επισκέψεις, μόνο στην Ιερά Μονή Προδρόμου Σερρών.

Η δεύτερη δέσμη των ερευνητικών μας ευρημάτων, αφορά τις ελλείψεις, τα κενά και τους αποτρεπτικούς παράγοντες ενδυνάμωσης του λεγόμενου θρησκευτικού τουρισμού. Καταγράφονται ειδικότερα, οι δυσχέρειες πρόσβασης, οι τεράστιες αδυναμίες της παροχής κατάλληλης φιλοξενίας, σύμφωνα με τις παραδόσεις και τα διδάγματα του Ορθόδοξου Μοναχισμού, που αποδίδονται στην ένδεια ή τουλάχιστον μείζονα οικονομική αδυναμία που αποκλείει την συμμόρφωση προς αυτά των Ιερών Καθιδρυμάτων, τις απίστευτες δυσχέρειες συντήρησης κλπ. Πέραν τούτου, σε καυχήματα και κοσμήματα της παγκόσμιας τέχνης, όπως ορισμένοι εκ των προαναφερθέντων ιερών ναών της περιοχής, υπάρχει αδυναμία ορθής λειτουργίας τους, λόγω της έλλειψης επαρκούς βοηθητικού προσωπικού.

Οι μελέτες όμως θα ήταν ανούσιες και άνευ σημασίας, αν περιορίζοντο στην απλή εντόπιση της υφιστάμενης κατάστασης. Επεκτάθηκαν και στην αναζήτηση του δέοντος γενέσθαι, του τι πρέπει να γίνει, έμπρακτα και γρήγορα, ώστε να ενδυναμωθεί το ρεύμα επισκεπτών και να αυξηθεί η ωφέλεια από την μεγέθυνση της συνολικής κατά κεφαλή δαπάνης των επισκεπτών, στην περιοχή και υπέρ αυτής.

Κατ’αρχή υπάρχει το πρόβλημα πρόσβασης. Πλείστοι δεν μπορούν να προσεγγίσουν τα ορεινότερα των θρησκευτικών κέντρων, ως λ.χ. την Ι.Μ.Τ.Π. Έχουν εντοπιστεί και καταγραφεί καταγγελίες επισκεπτών, οι οποίοι είδαν να παρακάμπτεται η επίσκεψη στην Ι.Μ. ή τους απέτρεψαν να μεταβούν, με την επίκληση της αδυναμίας πρόσβασης των πούλμαν ή των ιδιωτικών τους αυτοκινήτων. Ο υπάρχων δρόμος, έργο του στρατού κυρίως ακολουθεί την χάραξη των ημιονών της τουρκοκρατίας. Είναι επικίνδυνος, στενός, δυσδιάβατος. Κλείνει με την πρώτη υποψία χιονιού, καθίσταται ακρότατα ολισθηρός με τις πρώτες στάλες βροχής. Οι επενεχθείσες βελτιώσεις λειτούργησαν σαν ασπιρίνες σε καρκίνο. Λέγεται ότι έγινε ανάθεση για την διάνοιξη δρόμου που θα επιτρέπει την ευχερή πρόσβαση. Η ταπεινότητά μου βλέποντας την κατάσταση δεν βλέπει να γίνεται ποτέ το έργο. Δεν βλέπω να γίνει ο δρόμος ώστε να μπορούν να προσεγγίζουν με ασφάλεια και άνεση τα σύγχρονα πούλμαν. Έτσι, η απομόνωση θα συνεχισθεί. Το δυσπρόσιτο θα συνεχίσει να υπάρχει. Η δυνατότητα τα επιδράσει θετικά στην οικονομική ανάπτυξη των Σερρών θα παραμείνει ρικνή, περιορισμένη. Τα οράματα για αναβίωση του πνευματικού έργου της Ι. Μονής, ο σχεδιασμός για την ανάδειξή του σε κέντρο διεξαγωγής διεθνών συνάξεων και συνεδριών, όπως αυτό που αποτολμήθηκε και πέτυχε την 1^η Μαϊου 2003, με την νέα σύγχρονη μορφή, ώστε να καταστεί μελετητικό κέντρο και καθίδρυμα, με έκλαμψη στις γειτονικές ορθόδοξες χώρες, συνεχίζουν να κινούνται στον χώρο των ευγενών ονείρων και καλών προθέσεων.

Κατάλληλοι και σύγχρονοι άξονες πρόσβασης, χώροι κατάλληλης στάθμευσης και παροχής προαγμένης ποιότητας ευχερειών προς τους επισκέπτες (ενδεικτικά κατάλληλα αναψυκτήρια, χώροι τουαλετών κλπ) ελλείπουν και στους άλλους πόλους του θρησκευτικού τουρισμού.

Ακόμα περισσότεροι δεν υπάρχουν αναπτυγμένα συστήματα παροχής ξενοδοχειακού τύπου υπηρεσιών. Και εις μεν τις Ιερές Μονές, η έλλειψη αυτή είναι απόλυτα καθοριστική της επισκεψιμότητάς τους. Προσκόπτει στην αδυναμία αναστυλώσεων και αναπαλαιώσεων, λόγω των ελλείψεων σχετικών πιστώσεων και την συναφή ανυπαρξία δυνατοτήτων λειτουργική τους υποστήριξης. Ιδού ένα πρόβλημα που πρέπει να επιλυθεί προκειμένου να αυξηθεί και θα αυξηθεί θεαματικά η προσέλευση περιηγητών (με βάση τις στατιστικές αναλύσεις με την χρήση και παλινδρόμησης και τα οικονομετρικά μοντέλα που καταρτίσαμε πιθανολογείται ισχυρά ότι η αύξηση αυτή θα είναι της τάξης του 180 % δηλαδή περί τις 125.000 κατ’έτος. Περιορίζομαι να αναφέρω ότι, κατά τους πλέον συγκρατημένους και φειδωλούς υπολογισμούς μας, ως προς την κατά κεφαλή δαπάνη των, και υπό συνθήκες στάθμευσης μόνον μίας ώρας στην πόλη των Σερρών, θα ενισχυθεί επιπρόσθετα η εντόπια αγορά, με τουλάχιστον 1.500.000 ευρώ το έτος. Η συνεισφορά της παρουσίας της καταναλωτικής δαπάνης των περιηγητών της κατηγορίας αυτής στις κωμοπόλεις και χωριά, της Βισαλτίας, Φυλίδος και Σιντικής θα είναι περισσότερο εμφανής και ευεργετική.

Η ενίσχυση των προσπαθειών και η δημιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων ενδυνάμωσης του προσκυνηματικού περιηγητισμού, κρίνεται απαραίτητη, δεδομένου του ότι ήδη υπάρχει η μακράν παράδοσή του, που ήδη συνεισφέρει σε ουσιαστικό βαθμό στην ετήσια τουριστική κίνηση του νομού Σερρών και υπό τις κατάλληλες προϋποθέσεις (ενίσχυση για ξενώνες, εξωραϊσμός και εκσυγχρονισμός περιβάλλοντος, υπηρεσίες φύλαξης και ξενάγησης) θα μπορεί να καταστεί τομέας αύξησης της απασχόλησης νέων, μεγέθυνσης του εισοδήματος της περιοχής και δύναμη συγκράτησης του πληθυσμού.

Δεν αρκεί να γνωρίζουμε τα μεγαλεία του ιστορικού μας παρελθόντος και να επαναπαυόμεθα σ’αυτά. Ο

Geoffrey Chaucer (1340-1400) στο περίφημο έπος του Troylus and Criseyde, 3, σημειώνει.

The worst kind of infortune is this,

A man to have been in prosperitee,

And it remembren, when it passed is.

Το χειρότερο ατύχημα που μπορεί να συμβεί σε έναν άνθρωπο και σε ένα λαό που έχει ευημερήσει στο παρελθόν, να το θυμάται όταν τούτο είναι πλέον παρελθόν.

Η λήψη άμεσων μέτρων για την ενδυνάμωση της πανάρχαιας ενδιάθετης τάσης του Έλληνα προς τον προσκυνηματικό περιηγητισμό και της επιδίωξης του ξένου να δει και να γνωρίσει τα ιερά του Ελληνισμού, πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα. Ασφαλώς, όπως σημειώνει και ο πολύς

Sir Francis Bacon 1561-1626, στο περίφημο Of adversity, 5.

Prosperity is not without many fears and distates

Η επιδίωξη της ευημερίας δεν γίνεται χωρίς πολλούς φόβους και αποδοκιμασίες.

Αλλά, η οικονομική ανάπτυξη της περιοχής μας συνιστά αδήρητη αναγκαιότητα, επιτακτικό καθήκον, απόλυτη προτεραιότητα, καθ’ όσο μόνο μέσω αυτής μπορούν να διαμορφωθούν συνθήκες απασχόλησης, ευημερίας και συγκράτησης του πληθυσμού, ειδικότερα δε και των νέων. Δεν εννοείται οιαδήποτε αβελτηρία ή καθυστέρηση στην λήψη των απαιτούμενων γενναίων αποφάσεων, διότι Salus populi suprima est lex δηλαδή η ευημερία του πληθυσμού είναι ο υπέρτατος νόμος, όπως σημειώνει ο Marcus Tullius Cicero στο περίφημο De Legibus.