ΑΜΦΙΠΟΛΗ – ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΙ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
(Δ. Μαλαμίδου)
Ο Δήμος Αμφίπολης περιλαμβάνει έναν από τους σημαντικότερους
αρχαιολογικούς χώρους της Μακεδονίας και της Ελλάδας γενικότερα. Τα ήδη
ανασκαμμένα μνημεία της αρχαίας Αμφίπολης αποτελούν εδώ και χρόνια πόλο έλξης
για τους τουρίστες και για τους μελετητές της αρχαιότητας. Εξάλλου, το ιστορικό
και το φυσικό τοπίο που έχει διαμορφωθεί στο κατώτερο τμήμα του ρου του
Στρυμόνα και των εκβολών του με την ακτογραμμή αποτελεί σημαντικότατο τμήμα του
Νομού Σερρών. Ο Δήμος Αμφίπολης, σε συνεργασία με την Αρχαιολογική Υπηρεσία και
τους λοιπούς αρμόδιους φορείς, στοχεύει στην ήπια ανάπτυξη του χώρου, που θα
τον αξιοποιεί και θα τον αναδεικνύει ως ενότητα, με σεβασμό στην ιστορικότητά
του.
Ο πληθυσμός του Δήμου, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή,
είναι περίπου 3000 κάτοικοι. Ο πρωτογενής τομέας απασχολεί το 60% του πληθυσμού
του Δήμου, με κύριες καλλιέργειες τη βιομηχανική ντομάτα, το βαμβάκι και τα
τεύτλα. Η κτηνοτροφία και η αλιεία απασχολεί δευτερευόντως τους κατοίκους. Στο
δευτερογενή τομέα απασχολείται το 15% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, σε
ελαιοτριβεία και βιοτεχνικές μονάδες. Ο τριτογενής τομέας αρχίζει να παίζει
σημαντικό ρόλο τα τελευταία χρόνια με κύριο μοχλό ανάπτυξης τον αρχαιολογικό
τουρισμό. Έτσιμ ο Δήμος έχει θεσμοθετήσει ειδικούς
φορείς για τον Πολιτισμό και τον Τουρισμό :
α) την Επιτροπή για τον Πολιτισμό-Τουρισμό
(5μελής) με αρμοδιότητα να μελετά και να εισηγείται θέματα στο Δημοτικό
Συμβούλιο.
β) το Φεστιβάλ Αμφίπολης (Αστική μη κερδοσκοπική
εταιρεία) το οποίο από το 1997 φιλοξενεί σημαντικές θεατρικές παραστάσεις,
συναυλίες και εν γένει πολιτιστικά γεγονότα που αποτελούν πόλο έλξης για ένα
ευρύτατο κοινό.
γ) τη Δημοτική Επιχείρηση που στοχεύει στην
ανάπτυξη πρωτοβουλιών και στο συντονισμό των απαραίτητων ενεργειών προς την
κατεύθυνση της δημιουργίας των απαραίτητων υποδομών για την τουριστική
ανάπτυξη.
Το Υπουργείο
Πολιτισμού είναι παρόν στην περιοχή, διά της ΙΗ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, από τη
δεκαετία του ΄50. Οι ανασκαφές από το 1956 μέχρι σήμερα, με πρώτο ανασκαφέα τον αείμνηστο αρχαιολόγο Δ. Λαζαρίδη,
έχουν αποκαλύψει μεγάλο τμήμα των τειχών και σημαντικά κτίσματα της αρχαίας
πόλης, ιερά, οικίες, δημόσια κτίρια, μακεδονικούς τάφους, καθώς και επιβλητικές
εκκλησίες των πρώτων χριστιανικών χρόνων.
Η Αμφίπολη ιδρύθηκε από τους Αθηναίους το 437 π. Χ., στα πλαίσια της
αποικιακής πολιτικής του Περικλή. Αποτέλεσε χώρο σύγκρουσης των Αθηναίων και
των Σπαρτιατών κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου και περιγράφεται
λεπτομερώς από τον Θουκυδίδη. Οικονομικά ισχυρή, ανεξάρτητη πόλη μετά το 422
π.Χ. (μάχη της Αμφίπολης), εντάχθηκε στο Μακεδονικό Βασίλειο από τον Φίλιππο Β’
το 357 π.Χ. και αποτέλεσε ορμητήριο του Μ. Αλέξανδρου για την εκστρατεία του
προς την Ανατολή. Η Αμφίπολη συνδέεται με το τέλος της Ρωξάνης, συζύγου του Μ.
Αλέξανδρου, και του γιού του, οι οποίοι δολοφονήθηκαν
εδώ, εξόριστοι από τον Κάσσανδρο. Ο τελευταίος βασιλιάς των Μακεδόνων, ο Περσέας, κατέφυγε στην Αμφίπολη μετά την ήττα του στη μάχη
της Πύδνας (168 π.Χ.) από τον ρωμαίο στρατηγό Αιμίλιο
Παύλο. Μετά την οριστική επικράτηση των ρωμαίων, η Αμφίπολη έγινε καταρχήν
πρωτεύουσα της πρώτης από τις τέσσερις ρωμαϊκές επαρχίες της Μακεδονίας και,
κατόπιν, σημαντική ρωμαϊκή πόλη μέχρι το τέλος της αρχαιότητας και σταθμός της
Εγνατίας Οδού.
Ενα από τα σημαντικότερα δημόσια κτίρια της αρχαίας πόλης
που έχει ανασκαφεί είναι το Γυμνάσιο, όπου γινόταν η εκπαίδευση και η άθληση
των νέων. Το κτιριακό συγκρότημα περιλαμβάνει διάφορους επιμέρους χώρους που
στέγαζαν τις αθλητικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες των νέων. Στο γυμνάσιο
της Αμφίπολης βρέθηκε ενεπίγραφη στήλη με τον "Εφηβαρχικό
Νόμο", σημαντικότατο επιγραφικό κείμενο, που χρονολογείται στο 23 π.Χ.,
σχετικά με τους κανονισμούς που διέπουν την εκπαίδευση των εφήβων.
Ένα άλλο σημαντικό κτιριακό συγκρότημα κλασσικών χρόνων,
που συνδέεται με ταφικό κτίσμα του 5ου αι. π.Χ.
(πιθανότατα ο τάφος του Σπαρτιάτη στρατηγού Βρασίδα, νικητή της μάχης της
Αμφίπολης) αποκαλύφθηκε στον αύλειο χώρο του
αρχαιολογικού Μουσείου.
Στα πλούσια σε ευρήματα νεκροταφεία της Αμφίπολης
περιλαμβάνονται και τρείς μνημειακοί τάφοι
«μακεδονικού τύπου», καθώς και το μνημείο του Λέοντα της Αμφίπολης, επιτύμβιο
μνημείο αρετής και γενναιότητας του Λαομέδοντα,
ναύαρχου και εταίρου του Μ. Αλέξανδρου, το οποίο αποτελεί σημείο αναφοράς της
περιοχής για τα σύγχρονη εποχή, από τη στιγμή της εύρεσης και αναστήλωσης του
στη δεκαετία του 1930 δίπλα στο Στρυμόνα.
Τμήματα μεγαλόπρεπων κτιρίων
της ρωμαϊκής εποχής έχουν αποκαλυφθεί στην περιοχή της ακρόπολης. Ξεχωρίζει
ρωμαϊκό κτίριο με ωραία ψηφιδωτά δάπεδα με μυθολογικές παραστάσεις. Η ακμή της
πόλης συνεχίζεται και στα υστερορωμαϊκά και στα
Παλαιοχριστιανικά χρόνια όπως φαίνεται από τις μεγάλες εκκλησίες στην ακρόπολη,
οι οποίες διακοσμούνται με πολύχρωμα ψηφιδωτά δάπεδα και επιβλητικά μαρμάρινα
αρχιτεκτονικά μέλη.
Στο
βόρειο τμήμα των οχυρώσεων σώζονται σε εντυπωσιακό ύψος τμήματα του τείχους, με
πύλες και πύργους, καθώς και η αρχαία ξύλινη γέφυρα στο Στρυμόνα. Η αρχαία
ξύλινη γέφυρα που είναι ενσωματωμένη στην Πύλη Γ’ αποτελεί μοναδικό εύρημα για
τον ελλαδικό χώρο, στο βόρειο τείχος της πόλης, και ταυτίζεται με το
"σταύρωμα" που αναφέρει ο Θουκυδίδης. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν δώδεκα
σειρές από συστάδες πασσάλων βυθισμένων στο έδαφος που αποτελούσαν την υποδομή
της γέφυρας των κλασσικών χρόνων, πλάτους 4-6 μέτρων.
Αμεσα συνδεόμενα με το χώρο του Βορείου τείχους της αρχαίας Αμφίπολης είναι και
δυο σημαντικά μνημεία των Βυζαντινών χρόνων (14ος αι
μ.Χ.), οι πύργοι του Μαρμαρίου και του Χάνδακα.
Η σύγχρονη ιστορία έχει αφήσει εδώ τα κτίρια του παλαιού
Σιδηροδρομικού Σταθμού του ΟΣΕ, τα οποία έχουν παραχωρηθεί κατά χρήση στην
Αρχαιολογική Υπηρεσία και έχουν συντηρηθεί με χρηματοδότηση του Β΄ ΚΠΣ. Τα κτίρια χρησιμοποιούνται για περιοδικές εκθέσεις, ως
χώροι φιλοξενίας και εργασίας των επιστημόνων που μελετούν και εργάζονται στον
αρχαιολογικό χώρο και το Μουσείο. Το Φεστιβάλ Αμφίπολης ζωντανεύει το χώρο αυτό
κάθε καλοκαίρι.
Σήμερα μπορεί ο επισκέπτης να ακολουθήσει ποικίλες
διαδρομές στην περιδιάβαση του χώρου, με κομβικά σημεία την ακρόπολη με τις
παλαιοχριστιανικές εκκλησίες και το βόρειο τείχος της αρχαίας πόλης.
Το Αρχαιολογικό
Μουσείο Αμφίπολης, έργο που χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και
από τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης, λειτουργεί ως χώρος αρχαιολογικής μελέτης,
εργασίας και αποθήκευσης των αρχαίων όλης της περιοχής ήδη από τα μέσα της
δεκαετία του ‘80. Η έκθεση για το κοινό άνοιξε το Σεπτέμβριο του 1995. Το
Μουσείο απασχολεί σε μόνιμη βάση 22 υπαλλήλους, ενώ κατά τη θερινή περίοδο
απασχολεί εποχιακά φύλακες, και κατά τις ανασκαφές αρχαιολόγους, εργάτες,
συντηρητές, σχεδιαστές. Η λειτουργία του Αρχαιολογικού Μουσείου, το οποίο
άνοιξε για το κοινό στις 17 Σεπτεμβρίου 1995, έχει αυξήσει σημαντικά το
ενδιαφέρον των επισκεπτών για το χώρο. Λειτουργεί ως ο κύριος χώρος υποδοχής
και ενημέρωσης των επισκεπτών που θέλουν να επισκευθούν
και τα μνημεία. Φιλοξενεί περιοδικές εκθέσεις, διαλέξεις και εκπαιδευτικά
προγράμματα για σχολεία. Τα ευρήματα που εκτίθενται προέρχονται κυρίως από την
αρχαία Αμφίπολη, αλλά και από την ευρύτερη περιοχή, την Αργιλο,
την Ηιόνα, τη βυζαντινή Χρυσούπολη. Ο πλούτος των ευρήματων και η σύγχρονη μουσειακή αντίληψη της έκθεσης με
πλούσιο πληροφοριακό υλικό, δίνει στο κοινό τη δυνατότητα ψυχαγωγίας και
μάθησης.
Στα όρια του Δήμου Αμφίπολης εντάσσονται επίσης τα Κερδύλλια,
σημαντικότατος χώρος μνήμης για τη νεώτερη ιστορική πορεία του τόπου, καθώς και
οι δυτικοί πρόποδες του όρους Παγγαίου, το οποίο αποτελεί μνημείο φυσικού
κάλλους και ιστορίας.
Το σημερινό χωριό των Νέων Κερδυλλίων
με την παραλιακή ζώνη έχει την δυνατότητα συμβατικής τουριστικής ανάπτυξης, σε
συνδυασμό με δυναμικότερη προβολή ενός σημαντικού γεγονότος της σύγχρονης
ιστορίας.
Στις 17 Οκτωβρίου 1941 εκτελέσθηκαν από
τους Γερμανούς κατακτητές 235 κάτοικοι και πυρπολήθηκαν τα χωριά Άνω και Κάτω Κερδύλλια, συνολικά 170 σπίτια. Οι λίγοι κάτοικοι που
επέζησαν, κατέφυγαν στα διπλανά χωριά (Ευκαρπία, Αηδονοχώρι)
και κατόπιν δημιούργησαν το χωριό των Νέων Κερδυλλίων.
Σήμερα σώζονται οι εκκλησίες και τα ερείπια των
πυρπολημένων χωριών, ενώ το 1978 δημιουργήθηκε το γνωστό μνημείο στο
σταυροδρόμι των δυο παλιών χωριών και το 1980 έγινε οριοθέτηση των τόπων
εκτέλεσης. Με το ΠΔ 399/7.12.1998 ΦΕΚ
277/16-12-1998 αναγνωρίσθηκαν τα Κερδύλλια ως
μαρτυρικό χωριό της Ελλάδος, και καθιερώθηκε αργία μνήμης η 17η Οκτωβρίου. Ο
Δήμος Αμφίπολης προγραμματίζει τη δημιουργία Ιστορικού Μουσείου με σκοπό να
κρατηθούν οι ιστορικές μνήμες ζωντανές για τις επόμενες γενιές.
Άλλος ένας σπουδαίος αρχαιολογικός χώρος, η αρχαία Αργιλος,
βρίσκεται στην παραλιακή ζώνη και αναμένεται να αποτελέσει επίσης σημαντικό
πόλο έλξης για τους επισκέπτες. Η
Άργιλος ιδρύθηκε το 654 π.Χ. δυτικά των εκβολών του Στρυμόνα από αποίκους που
έφτασαν εδώ από την Άνδρο. Οι ανασκαφές στο λόφο Παλιόκαστρο κατά την τελευταία
δεκαετία αποκαλύπτουν τμήματα των τειχών της πόλης, σπίτια και δρόμους, δημόσια
κτίρια, με σημαντικά κινητά ευρήματα. Το γεγονός ότι η πόλη αυτή εγκαταλείφθηκε
στα ελληνιστικά χρόνια και δεν ξανακατοικήθηκε σε
μεταγενέστερες εποχές, βοήθησε στη διατήρηση των οικοδομικών καταλοίπων σε πολύ
καλή κατάσταση, με τοίχους που σώζονται σε μεγάλο ύψος που προσφέρουν σαφή και
εντυπωσιακή εικόνα της αρχαίας πόλης.
Η περιοχή Δήμου Αμφίπολης υπήρξε πάντα σταυροδρόμι πολλών
κατευθύνσεων. Η πλεονεκτική του θέση πάνω στο Στρυμόνα και κοντά στη θάλασσα,
ανάμεσα στα όρη Παγγαίο και Κερδύλιο από τη μια και
τον κάμπο των Σερρών από την άλλη, τοπίο ευτυχώς αλώβητο ακόμη από την κακή
ανάπτυξη, έχει πολλές όμορφες γωνιές για να ανακαλύψει ο υποψιασμένος
ταξιδιώτης. Μια τέτοια γωνιά είναι το χωριό της Παλιάς Μεσολακκιάς
(Λακκοβίκια) στο Παγγαίο, χτισμένο σε ημιορεινή
τοποθεσία, παρουσιάζει ενδιαφέροντα συνδυασμό νεοκλασσικών
και παραδοσιακών μακεδονίτικων αρχιτεκτονικών μορφών και αποτελεί μνημείο της
νεότερης ιστορίας και του ντόπιου παραδοσιακού τρόπου ζωής.
Η περιοχή των εκβολών του ποταμού Στρυμόνα με τον
υδροβιότοπο του Δέλτα του ποταμού έχει προταθεί για ένταξη στον εθνικό κατάλογο
περιοχών του Ευρωπαϊκού Οικολογικού Δικτύου « NATURA 2000 » ( Nr GR 1260002). Η αξιοποίηση του λιμανιού της Αμφίπολης, με τη
δημιουργία μαρίνας σκαφών αναψυχής και τη σύνδεση μέσω του ποταμού με το
εσωτερικό με πλοιάρια που θα μπορούν να φτάνουν μέχρι τον αρχαιολογικό χώρο της
Αμφίπολης μπορεί να αποτελέσει σημαντικό μοχλό για την περαιτέρω αξιοποίηση της
παραλιακής ζώνης του Νομού Σερρών.
Ο
αρχαιολογικός χώρος της Αμφίπολης και το φυσικό τοπίο των εκβολών του Στρυμόνα
μπορεί να λειτουργήσει ως είσοδος του Νομού Σερρών από τον υπό κατασκευή μεγάλο
οδικό άξονα της Εγνατίας Οδού και να αποτελέσει κομβικό σημείο αναφοράς για την
τουριστική κίνηση στη Β. Ελλάδα. Η δημιουργία του «Αρχαιολογικού Πάρκου Στρυμόνα», με την αξιοποίηση - ανάδειξη των
μνημείων και του Μουσείου της αρχαίας Αμφίπολης, σε συνδιασμό
με την αποκατάσταση, ανάδειξη και προστασία του τοπίου στις εκβολές του
Στρυμόνα, αναμένεται να αποτελέσει σημαντικό μοχλό ανάπτυξης της ευρύτερης
περιοχής του Νομού Σερρών, ο οποίος έχει ελπιδοφόρες προοπτικές αξιοποίησης στον
τομέα του τουρισμού καθ΄όλην τη διάρκεια του έτους.
Η υποδομή λοιπόν για την ανάπτυξη του αρχαιολογικού και
του ιστορικού τουρισμού στο νότιο τμήμα του Νομού Σερρών, όπου ο Δήμος
Αμφίπολης, ήδη υπάρχει. Οι ενέργειες αξιοποίησης και προβολής χωρίς να απαιτούν
μεγάλο κόστος, μπορούν να τονώσουν την εργασιακή και οικονομική δυναμική του
τόπου κατά τη διάρκεια υλοποίησής τους, ενώ τα αποτελέσματα της αξιοποίησης της
περιοχής αναμένεται να έχουν μακροπρόθεσμα θετικό αντίκτυπο στην οικονομική και
πολιτιστική ζωή της ευρύτερης περιοχής. Αρκεί η ανάπτυξη να στοχεύει στην ανάκτηση και
προβολή της τοπικής μνήμης και στη διαχρονική σχέση με τον τόπο και την
ιστορία, πάντα με σεβασμό στο φυσικό και ιστορικό τοπίο.
Μαλαμίδου Δήμητρα
Αρχαιολόγος της ΙΗ΄ Εφορείας Προϊστορικών και
Κλασικών Αρχαιοτήτων