ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΣ
ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ
ΤΕΦΑΑ – Α. Π. Θ.
Οι συνθήκες υγιεινής των χώρων, όπου ο
άνθρωπος καλείται να επιτελέσει αθλητικό έργο, παίζουν πρωταρχικό και
καθοριστικό ρόλο στην εκπλήρωση της αποστολής αυτής. Η αθλητική προσπάθεια, που
θα καταβληθεί σε αυτούς τους χώρους, πρέπει να είναι απαλλαγμένη συνθηκών, που
θα έθεταν σε κίνδυνο τη ψυχοσωματική του ακεραιότητα και υγεία ή και θα
εμπόδιζαν την επίδοσή του. Η ύπαρξη λοιπόν ικανοποιητικών συνθηκών υγιεινής
στους χώρους άσκησης, είτε αυτοί είναι κλειστοί είτε ανοικτοί, κρίνεται
αναγκαία και σχετίζεται απόλυτα τόσο με τις σταθερές, όσο και με τις μεταβλητές
συνιστώσες εκάστου χώρου. Ως σταθερές συνιστώσες χαρακτηρίζονται: η χωροταξική
μελέτη – εγκατάσταση, οι κύριες και οι βοηθητικές κτηριακές
και γηπεδικές εγκαταστάσεις, ο μόνιμος εξοπλισμός, ο
φωτισμός, και ο καλωπισμός. Ως μεταβλητές δε
συνιστώσες θεωρούνται: η χημική σύσταση του ατμοσφαιρικού αέρα, οι φυσικοί
παράγοντες της ατμόσφαιρας ( θερμοκρασία, υγρασία, βαρομετρική
πίεση, κίνηση του αέρα, ηλιακή ακτινοβολία και ηλεκτρισμός της ατμόσφαιρας), η
ρύπανση της ατμόσφαιρας, ο κινητός εξοπλισμός, η καθαριότητα, η απολύμανση, οι
θόρυβοι και η υγεία των αθλουμένων. Οι σταθερές συνιστώσες των χώρων άσκησης,
κλειστών και ανοικτών, είναι περίπου ίδιες και δύσκολα τροποποιούνται ή
αλλάζουν. Η χωροταξική μελέτη και εγκατάσταση πρέπει να επιλέγεται με αυστηρά
κριτήρια, που θα καλύπτουν: την εύκολη και άνετη πρόσβαση των αθλουμένων και μη
στο χώρο, την άμεση επικοινωνία μέσω βασικών οδικών αξόνων με νοσηλευτικά
ιδρύματα και υπηρεσίες άμεσης παροχής βοήθειας, την παροχή υπηρεσιών κοινή
ωφέλειας ( ύδρευση , αποχέτευση, ηλεκτρικό ρεύμα, τηλεπικοινωνίες ) . Επιπλέον
να επιλέγονται περιαστικές ή εξωαστικές
περιοχές και να μην υπάρχουν στον
ευρύτερο χώρο εγκατεστημένες επικίνδυνες, ρυπογόνες
ή βλαπτικές μονάδες, να μη διέρχονται
αγωγοί ηλεκτρισμού υψηλής τάσης και να μην υπάρχει γειτνίαση με οδούς ταχείας,
μεγάλης και βαρειάς κυκλοφορίας. Η κατασκευή των
κύριων και βοηθητικών κτιριακών και γηπεδικών
εγκαταστάσεων να πληροί όχι μόνο τους όρους και τις προδιαγραφές των διαφόρων
αθλημάτων για τα οποία προορίζονται, αλλά και τις προϋποθέσεις, που θα
εξασφαλίζουν τη μεγαλύτερη δυνατή αξιοποίηση των τοπικών περιβαλλοντολογικών
συνθηκών. Οι διαστάσεις του αγωνιστικού χώρου και οι αποστάσεις ασφαλείας από
τα όρια της περίφραξης ή τις θέσεις παραγόντων και θεατών, πρέπει να τηρούνται
αυστηρά. Η εγκατάσταση του μόνιμου εξοπλισμού να προσφέρει συνθήκες ασφάλειας
και να έχει απόλυτη λειτουργική κατανομή. Ο φωτισμός του χώρου, φυσικός ή τεχνιτός, να προσφέρει ποιοτική και ποσοτική επάρκεια και
σε καμιά περίπτωση να μην ενοχλεί τους αθλούμενους. Τέλος ο καλωπισμός
να δημιουργεί ευχάριστο περιβάλλον διαμονής και άθλησης και να συνδυάζεται με
το ή τα αθλήματα, που διεξάγονται στο συγκεκριμένο χώρο.
Οι μεταβλητές συνιστώσες διαφέρουν σημαντικά στους χώρους άσκησης.
Στους κλειστούς χώρους, η χημική σύσταση του ατμοσφαιρικού αέρα είναι
εύκολα μεταβαλλόμενη, κύρια από την αύξηση της περιεκτικότητάς του σε CO2 και την
ελάττωση σε Ο2. Τούτο καθιστά αναγκαία τη συχνή ανανέωσή του, είτε
με φυσικά μέσα ( ρεύματα αέρα μέσω ανοικτών θυρίδων), είτε με τεχνητά (
εξαεριστήρες, συσκευές κλιματισμού ). Από τους φυσικούς παράγοντες της
ατμόσφαιρας, η θερμοκρασία και η υγρασία επιδέχονται άμεσες μεταβολές από την
αυξημένη παραγωγή και αποβολή θερμότητας από το σώμα των αθλουμένων και των
θεατών, από την εξάτμιση του ιδρώτα, την άδηλη αναπνοή και τον κεκορεσμένο σε
υδρατμούς εκπνεόμενο αέρα, με αποτέλεσμα τη διαταραχή
της ζώνης ευεξίας, η σταθερότητα της οποίας είναι επιτακτική και αναγκαία για
την υγεία και απόδοση των αθλουμένων και καθοριστικό ρόλο στη διατήρησή της
παίζει η ανανέωση του αέρα.
Η ρύπανση της ατμόσφαιρας του κλειστού
χώρου είναι δεδομένη και σε βαθμό ανάλογο της επιβάρυνσής του από τους
αθλούμενους , το προσωπικό, τους θεατές, το έδαφος και τον αερισμό. Ρυπαντές
όπως ο καπνός, ο κονιορτός, το CO2 το CO, τα πεπτικά αέρια, οι
δυσοσμίες, αυξάνονται ποσοτικά στην ατμόσφαιρα, όπως επίσης αυξάνεται και ο
αριθμός των αιωρούμενων μικροοργανισμών, με αποτέλεσμα άμεσες επιπτώσεις στην
υγεία και την απόδοση αθλουμένων. Ο κινητός εξοπλισμός πρέπει να είναι ο απόλυτα
απαραίτητος και να παρέχει τη μέγιστη δυνατή ασφάλεια τόσο λειτουργική, όσο και
παθητική. Η καθαριότητα επιβαρύνεται σημαντικά λόγω του περιορισμένου του χώρου
και των επιβαρύνσεων, που δέχεται αυτός από αθλούμενους και μη. Η συχνή και
σχολαστική καθαριότητα είναι αναγκαία, όσο και η απολύμανση, αφού συντελούν
καθοριστικά στο δραστικό περιορισμό άμεσων πηγών ρύπανσης και περιορίζουν τις
επιπτώσεις τους στην υγεία και την απόδοση. Οι θόρυβοι αποτελούν κατάσταση
στους κλειστούς άσκησης και έχουν ως επί το πλείστον αρνητική επίδραση στους
αθλούμενους. Οχληροί από τη φύση τους μεγιστοποιούμενοι
από το περιορισμένο του χώρου και από τη χρήση ηχοσυστημάτων,
διαταράσσουν τη συγκέντρωση, την προσοχή
και εν γένει τον ψυχισμό των αθλουμένων. Η ανάγκη περιορισμού τους είναι
επιτακτική όπως και η εξάλειψη εξωτερικής προέλευσης θορύβων, με ειδικές
ηχομονωτικές κατασκευές. Η υγεία των αθλουμένων τίθεται σε αυξημένο κίνδυνο
τόσο από τους συναθλούμενους, που πάσχουν από μεταδοτικά ή δερματικά νοσήματα,
όσο και από επιβάρυνση των ιδίων από την καταβαλλόμενη προσπάθεια ή από τις
προαναφερθείσες μεταβολές του χώρου.
Στους ανοικτούς χώρους: η χημική
σύσταση και οι φυσικοί παράγοντες της ατμόσφαιρας είναι εξαρτώμενοι από τις
τοπικά επικρατούσες συνθήκες στην περιοχή και δεν επηρεάζονται από τους
αθλούμενους. Απεναντίας τους επηρεάζουν και τούτο έχει τις ανάλογες επιπτώσεις
σ’ αυτούς , θετικές, αρνητικές ή μηδενικές , επιπτώσεις άμεσες και στην εν
γένει υγιεινή του χώρου , που με τη σειρά τους επιδρούν ανάλογα στους
αθλούμενους. Συνθήκες αυξημένης ή ελαττωμένης θερμοκρασίας ή και σχετικής
υγρασίας, εποχιακές ή μη, επιβαρύνουν την υγιεινή του ανοικτού χώρου και
μεταβολές στη βαρομετρική πίεση, την κίνηση του αέρα
ή την ηλιακή ακτινοβολία και τον ηλεκτρισμό της ατμόσφαιρας οδηγούν στα ίδια
αποτελέσματα. Έτσι καταστάσεις επιβαρυντικές για τους αθλούμενους, που μπορεί
να θέσουν ακόμη και σε κίνδυνο τη ζωή τους, δεν είναι ασυνήθεις, όπως θερμικά
σύνδρομα, καρδιοαναπνευστικές διαταραχές,
τραυματισμοί, εμφάνιση νόσων όπως των ορέων ή των δυτών κ.τ.λ.
Η ρύπανση της ατμόσφαιρας, συνηθισμένη
σε αστικά κέντρα, επηρεάζει τους χώρους αυτούς, πόσο μάλλον όταν γειτνιάζουν με
ρυπογόνες μονάδες. Έτσι ρυπαντές, όπως ο καπνός, η
αιθάλη, το όζον, οι ενώσεις του ( SO2, SO3,H2S ), του ανόργανου άνθρακα ( CO, CO2 ) , του
οργανικού άνθρακα ( υδρογονάνθρακες, αλδεϋδες, τετρααιθυλιούχος
μόλυβδος ), του αζώτου ( ΝΟ, ΝΟ2, ΝΗ3
) και των χλωρίου και φθορίου
( HCL, NH3 ) σε
συνδυασμό με μεταβολές ή μη των φυσικών παραγόντων της ατμόσφαιρας, μπορούν να
επιβαρύνουν σημαντικά την υγιεινή των χώρων αυτών, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα
άμεσης βελτίωσής της. Για τις λοιπές μεταβλητές συνιστώσες, όπως ο κινητός
εξοπλισμός, η καθαριότητα, η απολύμανση, οι θόρυβοι και η υγεία των αθλουμένων,
ισχύουν τα όσα αναφέρθηκαν γι αυτές στους κλειστούς χώρους άσκησης, με επιπλέον
αναφορά στους κινδύνους μετάδοσης παρασιτικών νόσων από μόλυνση του ελεύθερου
υπαίθριου αγωνιστικού χώρου από ζώα, κύρια στην ύπαιθρο. Συνθήκες υγιεινής,
πλέον των αναφερθεισών, είναι απαραίτητο να λαμβάνονται
σε ειδικούς χώρους άσκησης, όπως πισίνες (καθαριότητα, απολύμανση, σύσταση,
θερμοκρασία και μικροβιολογική εξέταση του νερού, όπως και η υγεία των
αθλουμένων πρέπει να ελέγχονται αυστηρά ) και οι ευρύτερες περιοχές, όπου
επιτελούνται αθλήματα εδάφους αέρα ( αιωροπτερισμός, αλεξιπτωτισμός ) ή επιφάνειας θαλάσσης – αέρα.