ΑΥΤΟΝΟΜΗ ΔΙΑΒΙΩΣΗ: ΕΜΠΕΙΡΙΑ-ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟ ΚΑΑΜΕΑ

Στο Κέντρο Αποκατάστασης Ατόμων Με Ειδικές Ανάγκες Σερρών λειτουργεί οικοτροφείο από το 1984, σχεδόν από το ξεκίνημα της ίδρυσής του. Σ’ αυτό φιλοξενούνται παιδιά και νέοι με νοητική υστέρηση από τον Νομό μας κατά προτεραιότητα, αλλά και από άλλους γειτονικούς νομούς για να μπορούν να παρακολουθούν τα προγράμματα του Κέντρου ή να φοιτούν στο ειδικό σχολείο. Κατά το πλείστον τα παιδιά αυτά προέρχονται από προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον, (γονείς με νοητική υστέρηση ή ψυχικά προβλήματα, οικονομικές δυσκολίες, σοβαρά προβλήματα υγείας, απουσία ενός γονέα, προβλήματα σχέσεων) και το οικοτροφείο έρχεται επομένως να καλύψει τις βασικές τους ανάγκες. Η κάλυψη όμως των φυσικών αναγκών δεν είναι επαρκής για να εξασφαλίσει την κοινωνική και νοητική ανάπτυξη ενός παιδιού. Η ιδρυματική εμπειρία στην παιδική ηλικία μπορεί να έχει ολέθρια και μακροχρόνια αποτελέσματα στη συμπεριφορά και τη ψυχική υγεία του ατόμου. Προβληματισμός που μας απασχόλησε όλους μας, διεύθυνση και ειδικό προσωπικό και μας οδήγησε να προσπαθήσουμε να βρούμε λύσεις και να δράσουμε.

Πρώτη ενέργεια λοιπόν ήταν η διαμόρφωση μιας πτέρυγας του οικοτροφείου σε αυτόνομο διαμέρισμα, το καλοκαίρι του 1996. Σ’ αυτό εγκαταστάθηκαν 4 έφηβοι και με τη βοήθεια της υπεύθυνης οικοτροφείου ξεκίνησαν από την αρχή να μαθαίνουν ό,τι ο καθένας από όλους εμάς θεωρεί αυτονόητο στην οικογένειά του. Στην πράξη, αυτό μας έδειξε πόσο η μακροχρόνια διαμονή σε ένα κλειστό προστατευμένο περιβάλλον όπως αυτό του οικοτροφείου, επηρεάζει τα παιδιά σε κάθε τους ενέργεια, σε κάθε τους σκέψη. Είχαν μέχρι τώρα μάθει να αποφασίζει άλλος γι’ αυτούς: τι ρούχα θα φορέσουν τι ώρα θα ξυπνήσουν, τι φαγητό θα φάνε, ακόμη και ποιες θα είναι οι ώρες των γευμάτων. Άλλοι διαπίστωναν αν τα ρούχα τους ήθελαν πλύσιμο, ή αν τους μίκρυναν και χρειάζονται καινούργια. Κοιμόταν σε δωμάτια που άλλοι επιλέγανε και με παιδιά που είχαν από άλλους καθορισθεί βάσει πολλών παραμέτρων, από τις οποίες σχεδόν πάντα έλλειπε η παράμετρος της προσωπικής συμπάθειας και της φιλίας. Όλα αυτά τώρα στο διαμέρισμα έπρεπε από την αρχή να τεθούν σε τελείως διαφορετική βάση. Η παιδαγωγός με τη στήριξη και άλλων ειδικοτήτων, έπρεπε να σταθεί δίπλα τους και να τους μάθει ακόμη και να σκέφτονται έχοντας ως δεδομένο ότι αυτό το σπίτι είναι δικό τους και πρέπει να εκφράζουν τις επιθυμίες τους, να παίρνουν πρωτοβουλίες και να αποφασίζουν για κάθε τι καθημερινό απλό και ασήμαντο, ή πολύπλοκο και σημαντικό. Αυτοί διάλεξαν το χρώμα του δωματίου τους, αυτοί αποφάσισαν με ποιόν θα το μοιραστούν, αυτοί κατέβηκαν στην αγορά με την παιδαγωγό να διαλέξουν τα έπιπλά τους, τις οικιακές συσκευές, τα διάφορα πράγματα που χρειάζεται ένα σπίτι. Αλλά και η γενικότερη νοοτροπία τους έπρεπε να αλλάξει και αυτό ήθελε χρόνο. Χρόνο να συνηθίσουν ακόμη και στην ιδέα ότι το ψυγείο που οι ίδιοι διάλεξαν είναι δικό τους, ό,τι έχει μέσα τους ανήκει, μπορούν να το ανοίξουν και να πιουν δροσερό νερό ή γάλα, ή να φάνε ένα φρούτο ή ότι άλλο θέλουν, όποτε θελήσουν. Έπρεπε να συνηθίσουν να σηκώνονται το πρωί νωρίτερα για να ετοιμάσουν οι ίδιοι το πρωινό τους, να αλείψουν τη φέτα, να ζεστάνουν το γάλα. Δεν θα το βρίσκανε σερβιρισμένο. Τα ρούχα τους δεν θα τα βρίσκανε πλυμένα και σιδερωμένα, το σπίτι δεν θα το καθάριζε το προσωπικό. Για όλες αυτές τις δουλειές απαιτούνταν διαδικασία. Μία φορά την εβδομάδα εκεί στο σπίτι τους, γινόταν ομάδα προγραμματισμού και διευθέτησης πρακτικών προβλημάτων, στην οποία συμμετείχαν οι 4 νέοι με την παιδαγωγό, την ψυχολόγο και την κοινωνική λειτουργό. Καθορίζονταν οι αρμοδιότητες και τα καθήκοντα του καθενός, συζητούσαν τα προβλήματα σε πρακτικά θέματα, ή στις σχέσεις μεταξύ τους. Κάθε μέρα ήταν δίπλα τους η παιδαγωγός για να τους καθοδηγεί, να τους υποστηρίζει και να τους ενθαρρύνει, να τους βοηθά να είναι συνεπείς, να φέρουν σε πέρας τις υποχρεώσεις τους.

Πέρασαν έτσι δύο χρόνια μέσα στα οποία τα 4 παιδιά έκαναν πραγματικά άλματα. Και έφθασε η στιγμή να εγκαταλείψουν το χώρο αυτό που αποτέλεσε τον ενδιάμεσο σταθμό, το μεταβατικό στάδιο από τον προστατευμένο χώρο του Κέντρου στην κοινότητα και να ζήσουν πια μέσα στην πόλη. Με την οικονομική στήριξη ευρωπαϊκού προγράμματος προσλήφθηκε προσωπικό που σε συνεργασία με τις ειδικότητες, τη διεύθυνση και κύρια τους 4 νέους, προχώρησε σε ενοικίαση και εξοπλισμό διαμερίσματος σε πολυκατοικία σε κεντρικό σημείο της πόλης.

Γρήγορα ξεπεράστηκαν προκαταλήψεις του ιδιοκτήτη και των υπολοίπων ενοίκων της οικοδομής, όταν ενημερώθηκαν για τη φύση των δυσκολιών των νεαρών γειτόνων τους, αλλά και για τις ικανότητές τους όσον αφορά τη φροντίδα του σπιτιού και την τήρηση κανόνων συγκατοίκησης.

Στην πορεία οι νέοι βρήκαν δουλειά σε ιδιώτες στην ελεύθερη αγορά εργασίας, ή σε παραγωγικά εργαστήρια του Κέντρου και χρειάστηκε να αναπτύξουν νέες ικανότητες. Να αποκτήσουν εργασιακή συμπεριφορά, (τήρηση ωραρίου, εκπλήρωση επαγγελματικών υποχρεώσεων, συνεργασία με το υπόλοιπο προσωπικό κλπ ), αλλά και να μάθουν να διαχειρίζονται τα χρήματα από τη δουλειά τους συμμετέχοντας και στα έξοδα του σπιτιού. Ανέπτυξαν κοινωνικές σχέσεις με τους υπόλοιπους ενοίκους και με την υπόλοιπη γειτονιά, συμμετέχοντας σε δραστηριότητες πολιτιστικού συλλόγου της.

Οπωσδήποτε παρουσιάζονταν δυσκολίες και προβλήματα, που όμως με τη στήριξη της επιστημονικής ομάδας αντιμετωπίζονταν.

Μετά από τρία χρόνια διάρκειας του προγράμματος θεωρήθηκε επαρκής μόνο ένας παιδαγωγός που χρειάζονταν τις απογευματινές ώρες που οι νέοι επέστρεφαν από τις δουλειές τους. Δεν υπήρχε λόγος να μένει κάποιος μαζί τους τα βράδια, ή τα Σαββατοκύριακα. Η επαφή με την επιστημονική ομάδα του Κέντρου συνεχίστηκε μέσα από την εβδομαδιαία συνάντηση στο διαμέρισμα, αλλά και με την ομάδα όλων των νέων, εργαστηρίων και αυτόνομης, κάθε Παρασκευή στο ίδρυμα, όπου ανταλλάσσονταν σκέψεις και εμπειρίες. Σιγά – σιγά οι 4 νέοι μπορούσαν να αναπτύσσουν περισσότερες πρωτοβουλίες και να ανοίγονται στην κοινότητα μια που και οι γνωριμίες τους λόγω των συνδιαλλαγών στον εργασιακό τους χώρο και στη γειτονιά σταδιακά αυξάνονταν. Απέκτησαν ενδιαφέροντα έξω από το χώρο του ιδρύματος, συμμετείχαν σε αθλητικές, πολιτιστικές δραστηριότητες, απέκτησαν φίλους.

Κάποια στιγμή θεώρησαν ότι το σπίτι τους είχε ακριβό ενοίκιο, οι χώροι ήταν περισσότεροι από αυτούς που χρειάζονταν, ενώ λόγω της παλαιότητάς του είχε πολλά έξοδα συντήρησης. Έψαξαν λοιπόν και με τη βοήθεια του παιδαγωγού βρήκαν και εγκαταστάθηκαν σε νέο διαμέρισμα όπου μένουν μέχρι σήμερα.

Η εκτίμησή μας από τη λειτουργία του προγράμματος είναι ότι οι 4 νέοι έχουν αποκτήσει μεγάλο βαθμό αυτενέργειας και αυτονομίας. Η επίβλεψη από τον παιδαγωγό έχει περιοριστεί σε μία καθημερινή επίσκεψη στο σπίτι των νέων για να βοηθά στη μαγειρική και να δηλώνει με την παρουσία του το ενδιαφέρον για τυχόν προβλήματά τους. Οι νέοι αναλαμβάνουν πλέον πρωτοβουλίες για την προσωπική τους ζωή σε θέματα εργασίας, φιλίας, σχέσεων, και λειτουργούν σαν οικογένεια μοιράζοντας τις δουλειές, συζητώντας, στηρίζοντας ο ένας τον άλλον. Έχουν αναπτύξει την κοινωνική τους ζωή, συμμετέχουν σε συλλόγους, ανταλλάσσουν επισκέψεις με φίλους, οργανώνουν τις διακοπές τους όπως αυτοί επιθυμούν, με τη διακριτική επίβλεψη του παιδαγωγού που παρεμβαίνει μόνο σε καταστάσεις κρίσης.

Βέβαια κατά καιρούς δημιουργούνται προβλήματα που απασχολούν όλους μας, διεύθυνση και προσωπικό, που προέρχονται βασικά από τον ενθουσιασμό τους και την ανάγκη για αυτονομία ιδιαίτερα κάποιων παιδιών που λόγω και της προσωπικότητάς τους την επιζητούν και την χρειάζονται περισσότερο. Είναι όμως και ο δικός μας φόβος, ο φόβος του γονιού που βλέπει το παιδί του να απομακρύνεται από τον ίδιο, η ανησυχία του για την ασφάλειά του, η αγωνία του μήπως πληγωθεί από τον κόσμο γύρω του, έξω από το προστατευμένο περιβάλλον του σπιτιού του. Χρειάζεται και εμείς να πιστέψουμε πράγματι στις δυνατότητές τους και σιγά-σιγά να απομακρυνθούμε τόσο όσο χρειάζεται για να νοιώσουν αυτόνομοι, αλλά και συνάμα να είναι σίγουροι πως θα είμαστε δίπλα τους μόλις μας αναζητήσουν να τους συμπαρασταθούμε, να τους στηρίξουμε αλλά και να τους χαρούμε και να τους καμαρώσουμε. Άλλωστε είναι και θα είναι για πάντα τα παιδιά μας.